Діни экстремизм – қоғамда тыныштықты бұзатын, зорлық-зомбылық пен төзімсіздікті тудыратын радикалды идеологияның көрінісі. Бұл құбылыс көбінесе өз діни сенімдерін абсолютті шындық ретінде қабылдайтын және басқа діни көзқарастарды қабылдамайтын адамдардың әрекеттерімен байланысты. Діни экстремизмнің салдары кең ауқымды, сондықтан оның алдын алу мен оны жеңу жолдарын қарастыру маңызды.
Діни экстремизм – діни сенімдерді және дәстүрлерді қатаң және радикалды түрде ұстану, оларды басқа адамдарға күшпен таңу немесе зорлық-зомбылық арқылы жүзеге асыру. Бұл әдетте діни ұғымдарды өте қарапайым әрі бұрмаланған түрде түсінумен байланысты. Діни экстремизмнің сипаттамаларына тән белгілер:
- Діни доктриналардың қатаң ұстанымы:Діни экстремистер өздерінің сенімдерін абсолютті ақиқат ретінде қарастырады және оны басқа адамдарға күшпен немесе зорлық-зомбылықпен таңуға тырысады.
- Төзімсіздік және агрессия:Басқа діни немесе мәдени топтарға төзімсіздік таныту, оларды дискриминациялау немесе агрессия көрсету.
- Терроризм мен зорлық-зомбылық:Радикалды мақсаттарға жету үшін терроризм, зорлық-зомбылық немесе адам құқықтарын бұзатын әрекеттерді қолдану.
Діни экстремизмнің түрлері:
Діни экстремизмнің бірнеше негізгі түрлері бар:
- Исламды жетекші ететін діни догма:Бұл діни бағыттарды қамтиды. Ол діннің радикалды интерпретациясына негізделген және терроризммен, адам құқықтарын бұзумен байланысты әрекеттермен сипатталады. Мұндай топтар діни көзқарастарын үгіттеу арқылы экстремистік көзқарастарды таратады.
- Радикалды христианизм:Христиандықтың радикалды формалары, әсіресе діннің кейбір бағыттарындағы фундаменталистік көзқарастар мен практикалармен байланысты. Бұл бағыттар басқа конфессияларға немесе діни топтарға қарсы әрекеттермен сипатталуы мүмкін.
- Индуистік және буддистік экстремизм:Кейбір индуистік және буддистік топтар да өздерінің діни ұстанымдарын басқаларға таңу немесе экстремистік әрекеттер арқылы көрсетуі мүмкін.
Діни экстремизмнің себептері: діни экстремизмнің пайда болуына түрлі факторлар әсер етеді:
- Әлеуметтік және экономикалық қиыншылықтар:Әлеуметтік теңсіздік, жұмыссыздық, кедейлік және экономикалық қиыншылықтар радикализация процесін жеделдетуі мүмкін. Бұл факторлар адамдардың радикалды топтарға қосылуына себепші болуы мүмкін.
- Саяси және әлеуметтік мақсаттар:Саяси тұрақсыздық, әділетсіздік және құқықтық жүйенің әлсіздігі діни экстремизмнің өршуіне себеп болуы мүмкін. Саяси мақсаттар үшін діни идеологияны пайдаланатын топтар көбейеді.
- Психологиялық және жеке факторлар:Жеке травмалар, әлеуметтік оқшаулану және жеке өмірдегі қиындықтар діни экстремизмге итермелеуі мүмкін. Кейбір адамдар діни экстремистік топтарда жеке мәселелерінен құтылу немесе сенімділік табу үшін мүше болады.
- Діни әлеуметтік және мәдени:Діни қоғамдағы әлеуметтік қысым мен мәдени қақтығыстар экстремистік көзқарастарды таратуға мүмкіндік береді.
Діни экстремизм қоғамға кері әсер етеді:
- Әлеуметтік тұрақсыздық:Экстремистік әрекеттер қоғамдағы тұрақтылықты бұзады, қақтығыстар мен зорлық-зомбылықты күшейтеді. Бұл әлеуметтік құрылымның бұзылуына және қоғамдағы сенім мен ынтымақтастықтың әлсіреуіне әкеледі.
- Құқықтық проблемалар:Зорлық-зомбылық, терроризм және заңсыз әрекеттер құқық қорғау органдары мен құқықтық жүйеге қысым түсіреді. Бұл қылмыстық істерді тергеу мен құқық қорғау жұмысының күрделенуіне әкеледі.
- Мәдениетаралық қақтығыстар:Діни экстремизм әртүрлі діни және мәдени топтар арасында қақтығыстарды күшейтеді. Бұл мәдениетаралық қақтығыстарды тудырып, қоғамдағы бейбітшілік пен үйлесімділікке зиян тигізеді.
Діни экстремизмнің алдын алу мен жою үшін келесі шараларды қабылдау қажет:
- Білім және ақпараттандыру:Діни және мәдени әртүрлілікті түсіну үшін білім беру бағдарламаларын іске асыру. Қоғамдағы радикализацияның алдын алу үшін ақпараттандыру жұмыстарын күшейту.
- Әлеуметтік және экономикалық бағдарламалар:Әлеуметтік теңсіздікті азайту, жұмыссыздықты жою және экономикалық мүмкіндіктерді арттыру арқылы экстремизмнің себептерін жою.
- Құқықтық реттеу:Құқық қорғау органдары мен құқықтық жүйені нығайту, терроризммен және экстремизммен күрес бойынша тиімді заңдарды қабылдау және орындау.
- Психологиялық қолдау:Психологиялық кеңес беру және қолдау көрсету арқылы адамдарды радикализациядан қорғау.
- Қоғамдық көшбасшылармен жұмыс:Діни және қоғамдағы көшбасшылармен бірлесе отырып, экстремизмнің алдын алу бойынша шараларды қабылдау.
Қорытынды
Діни экстремизм – бұл күрделі және көп қырлы проблема, оның қоғамға тигізетін әсерлері зор. Онымен күресу үшін кешенді шараларды қабылдау, білім мен ақпараттандыруды арттыру, әлеуметтік және экономикалық жағдайларды жақсарту қажет. Тек бірлескен күш-жігермен ғана діни экстремизмнің таралуына қарсы тұруға болады.
Діни экстремизмнен сақтану – бұл қоғам мен жеке тұлғалардың қауіпсіздігін қамтамасыз етуге бағытталған кешенді шаралар жүйесі. Білім беру, әлеуметтік қолдау, құқықтық реттеу, психологиялық көмек және технологиялық құралдарды пайдалану арқылы діни экстремизмнің алдын алуға болады. Тек бірлескен күш-жігер мен көп деңгейлі тәсілдер арқылы ғана радикализацияның таралуына қарсы тұруға болады.
Мақалада көрсетілгендей, діни экстремизмнен сақтанудың тиімді жолдары білім беру, ақпараттандыру, әлеуметтік және құқықтық қолдау, жеке қауіпсіздік шаралары, психологиялық көмек, қоғамдық белсенділік және халықаралық ынтымақтастықты қамтиды. Әлеуметтік және экономикалық жағдайларды жақсарту, экстремистік әрекеттерге қарсы тиімді заңдарды қабылдау және жүзеге асыру арқылы діни экстремизмнің таралуын алдын алуға болады.
Білім беру бағдарламаларын дамыту, қоғамдық ақпараттық кампанияларды жүргізу, психологиялық қолдау көрсету және технологиялық құралдарды тиімді пайдалану арқылы радикализацияның алдын алу маңызды. Сондай-ақ, халықаралық стандарттарға сәйкес әрекет ету және халықаралық қауымдастықпен ынтымақтасу арқылы экстремизммен күресу мен қауіпсіздікті қамтамасыз ету тиімділігін арттыруға болады.
Тек бірлескен күш-жігер, кешенді тәсілдер және тұрақты жұмыс арқылы ғана діни экстремизмнің әсерін азайтып, қоғамды қауіпсіз әрі тұрақты етуге қол жеткізуге болады. Әрбір азаматтың, қоғамның және халықаралық қауымдастықтың жауапкершілігі – осы күрделі мәселені шешу үшін маңызды қадам болып табылады.
Жандәулет СҮЛЕЙМЕНОВ,
Республикалық ақпараттық түсіндіру тобының мүшесі, теолог-сарапшы
Мақала «Ақтау қалалық ішкі саясат және тілдерді дамыту бөлімі» ММ-нің тапсырысы бойынша дайындалды
