Қазіргі кезде «зайырлылық» және «зайырлы мемлекет» ұғымдары Қазақстанның бет-бейнесін айқындайтын негізгі сипаттардың біріне айналды. Зайырлылықты мемлекет пен дін ажыраған деп қысқа қайыруға әсте болмайды. Әр елдің салт-дәстүріне, дүниетанымына, ұстанатын дініне байланысты өзіне тән ерекшелігі болады. Бұл мәселені елімізге белгілі дінтанушы мамандар жіктеп талдап, халыққа жеткізіп келеді.
Зайырлылық – демократияны ұстана отырып, ұлттық дүниетанымға еркіндік, ар-ождан мен діни сенімге бостандық беріп, мемлекеттің діни емес, құқықтық қағидаттармен басқарылуын қамтамасыз ету деген сөз. Мұндай мемлекетте діни бірлестіктерді қаржыландырмайды, олардың ішкі мәселелеріне араласпайды, бірақ әр азаматтың өз сенімін, дінін ұстануына кепілдік береді, тіпті жағдай жасайды.
Демек, зайырлылықтың аясын кеңейтіп, халқымыздың рухани қажеттілігін өтейтін жаңаша жол табу, басқа мемлекеттің идеологиясының көшірмесі болмау, қайта ұлтымыздың болмысын, ерекшелігін осы зайырлылықпен көрсету керек. Еліміздің эволюциялық дамуын ұлтымыздың рухани құндылықтарымен толықтыру, Фарабилер мен Ясауилердің рухани ілімдерін жалғастырушы, мың жылдық тарихы бар, бүгінгі таңда дәстүрлі мемлекет екенімізді әлемге паш етіп, оны мақтан тұтуымыз қажет.
Тек азаматтық құндылықпен шектеліп қоймай, әрбір азаматтың білуі керек рухани құндылықты қоса ұстану – зайырлылықтың белгісі. Өйткені, рухани құндылық, бұл – ұлттық дүниетаным, имандылық тәрбие, рухани адамгершілік, мораль, көркем мінез, ахлақ тәрбиесі, әрбір адамның жүрегінде жататын жауһар қасиеттер. Осы себепті, зайырлылық – қоғамның рухани деңгейінің көтерілуін көрсетеді.
Заң – адамдардың өмір сүру тәртібі, яғни қоғамдық тәртіпті бұзбай, қылмыс жасамай, мемлекет алдындағы бар міндетіңді орындап жүру азаматтық құндылыққа жатса, діни ұстанымымыз бойынша біреудің ала жібін аттамау, күнә жасамау, обал мен сауапты, адал мен арамды ажыратып жүру – рухани құндылық. Осы екі құндылық бірлескенде ғана жоғары руханиятты, шынайы зайырлы мемлекет болатынымыз айдан анық. Мемлекеттік идеологияның негізгі ұғымдары ретінде осы аталған ұғымдарды мектеп қабырғасынан бастап жастардың санасында қалыптастырып, дәстүрлі діни танымды үйретудің заманы келді.
Жалпы зайырлылықтың заманауи үлгісін көрсетуде Қазақ елі әлемнен өз орнын тапты. 2003 жылдан бері бас қаламызда бұрын әлемде аналогы болмаған Әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлерінің съезі тұрақты өткізіліп келеді. Оған әлемнің барлық дерлік елдері қызығушылық танытып, съезд жұмысына мемлекет басшыларынан бастап дінбасыларға дейінгі елеулі тұлғалар қатысты. Бұл туралы Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев та айрықша атап өткен болатын.
«Әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлерінің съезін шақыру туралы қазақстандық бастама шеңберінде нығайып келе жатқан үнқатысу форумның айналасына мүдделі қатысушыларды көптеп тартуда. Мемлекет басшылары, халықаралық ұйымдардың жетекшілері, танымал саяси және қоғам қайраткерлері, ғылыми қоғамдастық пен азаматтық сектор өкілдері діни көшбасшылардың үнқатысудағы тікелей серіктестеріне айналды», – деді Мемлекет басшысы.
2017 жылы өткен Әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлері Съезі Хатшылығының XVI отырысында Қасым-Жомарт Тоқаев: «Қазіргі әлемде дін лидерлерінің рөлі аса маңызды. Халықаралық өткір мәселелерді шешуде сіздерге көп нәрсе байланысты. Біз ортақ күш-жігерімізбен діндер мен өркениеттердің шынайы текетірестеріне жол бермеуіміз керек. Сіздерге, дін көшбасшыларына бүкіл әлем зор үмітпен қарап отыр», – деп атап өтті.
Сан ғасырлар бойы түрлі этностар мен діни нанымдардың рухани мұрасымен кемелденген Қазақстанның біртұтас халқы өз бойына толеранттылық, діни төзімділік және жаңа атаулыны қабылдауға деген ашықтық секілді қасиеттерді қалыптастырған. Біздің жас елордамыздың мәртебелі меймандарды қарсы алуының да нышандық сипаты бар. Нұр-Сұлтан – конфессияаралық келісімнің қаласы. Бұл өзінің бүкіл тарихында аса ұлы өркениеттердің тарихи және мәдени мұраларының тоғысу орталығы болған елдің ордасы.
Көптеген елдерде әлемдік тәртіпті құлдырату, ксенофобияны өршіту, этностық-діни белгілер бойынша кемсіту қаупіне ұшырататын популизмге ұмтылу үрдісі шегіне жетіп тұр. Жер бетіндегі өркениеттің барлық жетістіктерін жоқ қыла алатын жаһандық экономикалық, әлеуметтік және экологиялық проблемалар да планетамыздың қауіпсіз болашағына қатер төндіруде.
Осы орайда діндер арасындағы достыққа шақыратын Қазақстан бастамасының маңызы зор. Биыл да осы үрдіс жалғасын тауып, алдағы қыркүйек айында елордамыз Нұр-Сұлтан қаласында Әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлерінің кезекті съезі өтпек.
Жалпы ислам дінінде адамзатты бақытқа жеткізетін жол – дін ұстанудағы орта жол екендігі айтылады. Яғни ол – біржақты шетін көзқарасқа кетіп қалмай, дін мен дүниені қатар ұстау деген сөз. Зайырлылықты осы орта жол деп айтуға толық негіз бар. Ол діни мемлекет емес және атеистік мемлекет емес. Халықтың дін ұстануына толық еркіндік берген, заңмен басқарылатын құқықтық мемлекет. Бүгінде Қазақ елі өзін осындай зайырлы, демократиялық мемлекет ретінде толық орнықтырды.
Елімізде дін негізіндегі кикілжіңдер, жанжалдар, түсініспеушіліктер жоқ. Әр діннің өкілі өз құлшылығын емін-еркін атқаруда. Мұсылмандар мешітке, христиандар шіркеуге, өзге де дін ұстанушылар өзінің құлшылық қылатын ғибадатханаларына барып, Құдай алдындағы борышын атқаруда. Олардың өзара қарым-қатынасы да әлемнің өзге аймақтарында ұлттар мен ұлыстар үшін үлгіге айналды. Бұл зайырлы қоғамның анық көрінісі, Қазақстанның қол жеткізген тамаша жетістігі.
Толеранттылық, дінаралық достық, конфессияаралық келісім – біздің басты байлығымыз. Осы құндылықтарымызды одан әрі байыту әрі нығайту жолында еңбектене беруіміз керек.
Гүлмира Қуатқызы Балғожаева,
“Ақтау қалалық ішкі саясат және тілдерді дамыту бөлімі” ММ басшысы
