«Отбасы банк» ислам стандартына сәйкес ипотекалық бағдарламаны биыл әзірлеуі мүмкін. Бұған былтыр алғышарт та жасалды, банк пен Қазақстан құрылысшылар одағы және Исламдық қаржы және бизнес қауымдастығымен (AIFB) меморандумға қол қойды. Құжаттың мақсаты – елімізде исламдық қаржы құралдарын, соның ішінде ипотеканы дамыту.
Ислам қаржы және бизнес қауымдастығының төрағасы Мәдина Тұқұлованың айтуынша, қазір дәстүрлі банктер исламдық қаржы өнімдерін ұсына алмайды, себебі заңнамалық база жоқ.
««Ислам ипотекасының тетігі ел үшін мүлде жаңа болады және оны іске асыру үшін заңнамада да, реттеуші актілерде де елеулі өзгерістер қажет. Біз ықтимал құралдарды әзірлеп жатырмыз. Қазір реттеуші исламдық ипотеканы енгізу мәселесі күн тәртібінде тұр. «Отбасы банкпен» бірге оны жүзеге асыру жолдарын іздестіріп жатырмыз. Исламдық ипотеканы ұсыну мәселесі айтарлықтай күрделі болғандықтан, заңнамалық тұрғыдан пысықтау керек. Оның қандай түрде болатыны әзірге белгісіз. Реттеушіден ақпаратты тағатсыздана күтеміз және қауымдастық ретінде қабылданатын құжаттарды сапалы толтыруға көмектесеміз деп үміттенеміз», дейді М.Тұқұлова.
Әлемдік қаржы нарығында ислам ипотекасының үлесі артып келеді. Ипотеканың бұл түрінде бірқатар артықшылық бар – төлемді кешіктіргені үшін өсімпұлдың болмауы, пайыздың жоқтығы және ай сайынғы төлемнің дәстүрлі төлемдерден төмендігі. Дегенмен сарапшылардың сөзінше, бұл жүйені тап қазір нарыққа кіргізу оңайға соқпайды. Біріншіден, банктердің бәрі бірдей бұған ықыласты емес. Екіншіден, қолданысқа енген күннің өзінде ипотеканың пайыздық мөлшерлемесі Ұлттық банк мөлшерлемесіне байланысты қалыптастырылады. Демек банктер туралы жаңа заңда сарапшылардың басын ауыртатын тұс та осы болса керек.
Ислам қаржысы әлемдік ақша айналымының 5%-дан астамын құрайды. Нақты сомаға салсақ, 5 трлн доллардың шамасы. Жүйені Таяу Шығыстың көптеген елі пайдаланады. Сондай-ақ АҚШ, Германия, Түркияда да белсенді түрде енгізіліп жатыр. Аталған нарықтарда дәстүрлі ереже мен исламдық қаржыландыру қағидаттарын интеграциялаған гибридті жүйелер жұмыс істейді.
Ислам қаржы жүйесінде ипотеканың үш түрі бар: ижара, мурабаха және мушарака. Мурабахада банк тұрғын үйді сатып алып, тұтынушыға бөліп-бөліп сатады. Жалға алғанда банк мүлікті сатып алады және тұтынушымен лизинг шартын жасасады. Мушарака біршама күрделі: тұрғын үй иесі, тұтынушы және банк арасында үшжақты шарт жасалады, ал пайда алдын ала келісілген үлестерге сәйкес бөлінеді, нәтижесінде тұтынушы өз үлесін банктен кезең-кезеңімен сатып алады.
Бізде мурабаха сұранысқа ие. Нарықта ислам банкингінің операторы болған «Әл-Хилал» банкі 15 жыл бойы мурабаха жүйесімен жұмыс істеді. Осы уақыт ішінде Астана, Алматы, Шымкент және Түркістан қалаларының көптеген тұрғыны баспаналы болды. Бағдарлама тетігі қарапайым: тұтынушы тұрғын үйді таңдайды, банк оны сатып алады, құнына үстеме баға жасайды және тұтынушыға жаңа баға белгілейді. Егер банк пәтерді 10 млн теңгеге сатып алса, тұтынушыға шартты 11 млн-ға сата алады. Тұтынушы жылжымайтын мүлік бағасының 30%-ын төлейді, қалғанын келісілген мерзімде төлейді.
Қазақстан құрылысшылар одағының өкілі Вячеслав Лазарев ерте көктемде Алматыда откен жиында классикалық ипотека арқылы тұрғын үй сатып ала алмайтын салушылар мен клиенттер өздеріне келетінін айтқан болатын. Оның сөзінше, несиелендірудің мұндай түрі экономикаға тиімді әсер етіп, елге араб инвестицияларын жылдам тартуға мүмкіндік береді. PR-маман Айбар Олжаевтың пікірінше, исламдық қаржыландыру жүйесі дәстүрлі қаржыландыру жүйесін ығыстыра алмайды.
«Бұл мүдделі топқа мүмкіндіктер берумен ғана шектеледі. Ислам ипотекасы дәстүрлі ипотекамен бәсекелесе алмайды. Себебі оларда түрлі қағида мен мақсатты топ бар. Ислам ипотекасы белгілі бір діни наным азаматтарына мүмкіндіктер береді. Осы топтағы адамдар үшін банктен несие алу «харам» саналады, ислам банктері мүдделі топқа осы мәселені шешуге жағдай жасайды. Халықтың қалған бөлігі классикалық несие алуды жалғастырады», деді А.Олжаев.
Ол сонымен қатар исламдық ипотеканың отандық моделінде іргелі қағидаттар сақталмайтынын да айтып өтті.
«Бірақ кей азаматтар бұған мән бермейді. Ислам ипотекасында пайыздық тетік жұмыс істемейді. Тұрғын үйдің құны пайызсыз төленеді. Бірақ сөз жүзінде пайыз болмаса да, шындығында жағдай басқаша. Мысалы, 10 млн теңгеге сатып алынған үй 12 млн-ға сатылатын жағдайлар кездеседі. Әрине, алдымен халық осы жүйеге қызығушылық танытты. Содан кейін ол төмендеді. Неге екені белгісіз. Бірақ бізде исламдық банкинг үшін мүмкіндік көп. Мен ислам банктерінің нарыққа келуге ниетті екенін естідім, яғни бәсекелестік деңгейі төмен», дейді А.Олжаев.
