Әрбір отбасы – жер бетіндегі мемлекеттердің негізгі іргетасы. Өмір кешіп жатқан отбасылар қаншалықты бақытты болса, сол елдің іргетасы да сапалы болмақ. Негізінен біреудің отбасындағы өмірі екінші бір отбасыға толықтай үлгі бола алмауы мүмкін. Алайда отбасы құндылығы жөнінде ата салтымызбен сабақтасқан асыл дініміз Исламнан артық еш жерден таппасымыз анық.
Ардақты Пайғамбарымыз Мұхаммедтің (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) өсиетіне сәйкес үйлену сүннет амал саналады. Сондай-ақ бақытты отбасы моделінің ең ғажап үлгісін де Алла Тағаланың ақырғы елшісі ғибратты ғұмырында көрсете білді. «Сендердің ең жақсыларың – отбасына, әйел, бала-шағасына жақсы қарағандарың. Ал сендердің араларыңда отбасына ең жақсы қарайтыны – менмін» деп әрбір мұсылманға кімнен үлгі алу керектігін түсіндірді.
Байқасаңыз, қасиетті Құран Кәрімде де, екі дүние сәруарының мүбәрак хадистерінде де отбасына қатысты бұйрық, ақыл-кеңес, бағыт-бағдар ер адамдарға қарата айтылады. Мәселен, «Ниса»
сүресінде «Жұбайларыңмен тату өмір сүріңдер!» деп бұйырылса, хадистердің бірінде: «Біліп қойыңдар! Сендердің барлығың бақташысыңдар, бәрің де қарамағыңдағыларға жауаптысыңдар.Әмірші (басшы) – қарамағындағы адамдарға жауапты, ер кісі – өз отбасына бақташы, соған жауапты, ал әйел күйеуінің үйіне және баласына бақташы әрі солардан сұралады» (Әбу Дәуіт) делінген. «Ер адамға отбасын асырау үшін еңбек етіп, нәпақа таппау күнә ретінде жеткілікті» деп ардақты Елші (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) отбасының тәрбиесімен қоса ризық-несібесін іздеуге ер адамның жауапты екенін шегелей түскен.
Ер азамат үшін өмірлік сыңарын тауып үйлену, әйелдер үшін теңін тауып, тұрмыс құру – өмірдің жаңа бір сатысы. Бабаларымыз «Басекеу болмай, мал төртеу болмайды» деп, басы бос жүрген жігіттің де, қыздың да дүниесі құралмайтынын біліп айтқан. Бұған мысалды қазіргі таңда маңайымыздан-ақ оңай табамыз. Әрине, үйленудегі негізгі мақсат – дүние жиып, байып кету емес. Үйлену адамдардың дүниесіне береке әкеліп қана қоймай, жан тыныштығы мен сәулелі сәттерді де сыйлайды. Некелесетін кезде ер мен әйел алдында не күтіп тұрғанын білмейтіндіктен өмірлік жарымен әрқашан бір болуға, соның ішінде қуанышқа бірге ортақтасып, қайғы-мұң мен қиын сәттерді тең бөлісуге серт береді. Ал үйленгеннен кейінгі әрбір қуаныш та, қиыншылық пен сынақ та көбіне өздеріне байланысты өрбиді. Егер бір-бірінің алдындағы міндеттерін толық түсініп, соны орындауда сабырлық һәм тұрақтылық танытса, отбасында татулық пен береке орнамақ. Керісінше, бірінбірі кінәлап, әрбір іс-әрекетінен мін іздеп, негізгі ұстанымнан айныса, ондай отбасының бақытты ғұмыр кешуі неғайбыл.
Отбасы бақытының бастауында жұбайлардың бір-бірін сыйлауы, қадірлеп-құрметтеуі тұратыны даусыз. Бұл ретте жақсы сөз сөйлеу, мақтау сөздер айтудың жөні бөлек. Адамның басқа жаратылыстан артық жері сөйлеу болса, ерлі-зайыптылар да бір-бірінің көңіл-күйін, сезімін сөзі арқылы ұғынып тұрады. Тіпті бір-бірінің атын атамай, еркелетіп есім беруі де арадағы сүйіспеншіліктің
сақталуына жол ашады. Әзілдесу, күліп-ойнау отбасы жарасымын одан сайын арттырып, өсіп келе жатқан ұл-қыздардың да ата-анасын қадірлеп, бауырларымен және маңайындағы адамдармен жақсы қарым-қатынас құруды үйретеді. Өйткені әрбір бала мәміле жасауды алдымен ата-анасына қарап үйренеді. Бірі отағасы деп, бірі отанасы деп құрметтеп отырса, мұндай сыйластықты көріп өскен баладан жамандықтың, қатыгездіктің шығуы мүмкін емес. Бұл орайда халқымыздың «Әйеліңе балаң жоқ жерде, балаңа адам жоқ жерде ақыл айт» деген тәлімін де естен шығармаған жөн. Сондай-ақ әзіл-қалжыңның да шегінен шықпай, ерлі-зайыптылар бірін-бірі кемсіту, туыстарын мазақ етуден аулақ болуы қажет.
Халық даналығындағы «Достың сәні – қимастық, отбасының сәні – сыйластық» деген сөздің өміршеңдігін жақсы білеміз. Яғни ғибратты әңгімелерде айтылғандай, отбасында әйелі ерін сыйламаса, балалар да оны сыйламайды. Ал ері әйелін сыйламаса, ол үйде ешкім ешкімді сыйламайды.
Кешірімді болу – отбасы құндылығының негізгі тетігі. Әрбір отбасында ыдыс-аяқ сылдырламай тұрмайтыны рас. Ал оның ары қарай ушығып, сынып қалуынан сақтайтын қарекет – кешіру. «Мен неге кешірім сұрауым керек» деген секілді ой екі адамға да келетіні белгілі. Әйтсе де бір-бірінен мін іздемей, кішкене ғана өкпе-назды тез ұмытып, кешірім сұрау мен кешіру –жақсылықтың белгісі. Алла Тағала Құранда «Ниса» сүресінің 19-аятының жалғасында: «…Олармен (жұбайларыңмен) жақсы қарым-қатынас қылыңдар. Тіпті оларды жақтырмасаңдар да, сабыр етіңдер. Өйткені сендер жақтырмаған нәрседе Алла көп жақсылық жасаған болуы мүмкін», – деп, кейбір кемшіліктерге көз жұмып, сабыр сақтауды бұйырған. Отбасылық өмірдегі кейбір жағымсыз сәттер, түсініспеушіліктер кешірім арқылы ер мен әйел қатынасының беки түсуіне әкеледі.
Сыйлық беру сыйыңды арттырады. Ардақты Пайғамбарымыздың (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын): «Бір-бірлеріңе сыйлық беріңдер, бір-біріңді жақсы көретін боласыңдар», – деген өсиетінен ерлі-зайыптылардың отбасындағы өзара мейірім мен құрметтің артуына сыйлық берудің қаншалықты оң әсерін тигізетінін түсінеміз. Әсіресе ер адам түзде нан тауып, үйіне Құдай бұйыртқан ризық-несібемен оралғанда азын-аулақ болса да сыйлықпен келгені жақсы. Бұл жабырқап отырған болса, жұбайының көңілін көтеріп, шаттанып отырса, қуанышын еселей түседі.
«Қанша малды болса да, бай қуанар егізге» демекші, бай, дәулетті жандардың өзіне сыйлық берсеңіз, кәдімгідей қуанышын жасыра алмай қалатыны бар. Сол секілді жұбайыңызға өзінде бұрыннан бар зат немесе киімнің басқа түрін, жаңасын сыйласаңыз, ондағы қуанышын сөзбен айтудың өзі жеткіліксіз. Хадистерде «Жақсы сөз – садақа» делінгендей, кейде тауып айтылған мақтау немесе жылы сөздің өзі қымбат заттан да артық болуы мүмкін. Яғни сыйлықтың құны не көлемі маңызды емес, оны кімнің әкелгені және кімге берілетіні маңызды.
Отбасы жарасымының сыры – отбасы құндылығын түсінуде. Ең алдымен жанға тыныштық сыйлайтын отбасы деген шағын ғана мемлекеттің Алла Тағаланың адамға берілген аманаты әрі баға жетпес нығмет екенін естен шығармаған абзал. Әрбір бақытты отбасы – жарқын болашақтың кепілі. Өзара сыйластық пен сүйіспеншілік, кешірім мен сый-құрмет отбасының берекесін арттырады.
Расында әр адам үшін ұшқан ұясының орны бөлек. «Отан отбасынан басталады» деп бекер айтылмаған. Өкінішке қарай қазіргі жаһандану заманында қоғамға қауіпті жаңа кеселдер пайда болуда. Есірткіге еліту, құмар ойындарынан шыға алмау, электронды темекіге тәуелділік сынды кеселдер әсіресе балалар арасында тез таралып, жастарымызға зиян тигізуде.
Лудомания кесірінен талай шаңырақ шайқалды. Талай азамат заң бұзып, қылмысқа ұрынды. Бұл дерт жас ұрпаққа өте үлкен зиян келтіруде. Онлайн ойындар да балалардың күнделікті ермегіне айналып барады. Президентіміз бұл мәселелерді өткен жылғы Ұлттық құрылтайда арнайы көтерген болатын.
Жарасымды отбасындағы өзара мейірімділік, ізгілік, адамгершілік сынды қанға сіңген қасиеттерді жаңғырту үшін 2025 жылды діни қызмет аясында «Ислам және отбасы құндылығы» жылы деп жарияладық. Алла қаласа, осы жыл аясында бірнеше іс-шараларды жүзеге асырамыз. Игі бастама аясында балаларға арналған «Менің сүйікті отбасым» кітабын шығарамыз. Біз үшін әр отбасының бақытты болуы маңызды. Сол себепті осы жылы «Отбасы бақыты» тақырыбындағы еңбекті оқырманға ұсынамыз.
Бұдан бөлек батагөй ақсақалдар арасында ІІ республикалық бата беру байқауын, отбасы жарасымын арттыру мақсатында «Ислам және отбасы», «Ислам және рухани құндылықтар», «Жастарды кәсіпке баулу жолдары», «Әкеме мың алғыс», «Анама мың алғыс» тағы да басқа тақырыптарда игі іс-шараларды ұйымдастырамыз. Өйткені аталған іс-шаралардың тәрбиелік мәні зор.
Жастар қай кезде де қоғамның негізгі қозғаушы күші болған. Егер жас буын өкілдерінің қайраты мен қажырын, білімі мен жігерін жақсы істерге бағыттай білсек, көптеген игілікке кенелеріміз хақ. Өкінішке қарай қазір кейбір жастар бойындағы күш пен жігерді еңбек етуге, білім алуға жұмсаудың орнына оңай жолмен табыс табуға ұрынуда. Олардың лотереяға, букмекерлік кеңселерге әуестенуінің, онлайн ойындарға қызығуының себебі осында жатыр. Демек баршамыз бірігіп, жастардың бойында көрініс тапқан осындай жаман әрекеттерді жоюға атсалысуымыз қажет. Өскелең ұрпақты ізгілікке баулу мақсатында кезекті Жастар форумын өткізіп, басқосуда «Жастардың әдебі мен мәдениеті» құжатын қабылдап, оны барынша жас буын өкілдері арасында насихаттаймыз.
Қорыта айтқанда, отбасы, ошақ қасы, отағасы, отанасы, отау деген атаулар қазақ халқының отбасыны жылулық мекені деп түсінгенінен берілсе керек. Ендеше Пайғамбарымыздың (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) сүннетіне амал етіп құрған шаңырағыңыз ешқашан шайқалмай, жылулық пен мейірімділіктің, татулық пен сүйіспеншіліктің ошағы болған отбасыңыз мереке мен берекенің ордасына айналғай!
Наурызбай қажы ТАҒАНҰЛЫ,
ҚМДБ Төрағасы, Бас мүфти
«Иман» журналы, №2, 2025 жыл
