Бүгінгі таңда зайырлылық өте өзекті мәселелердің бірі, өйткені біздің қоғамның белгілі бір бөлігі арасында зайырлылық ұғымы атеизм мен дінге қарсы мағынада деген түсінік қалыптасқан. Осыған сүйене отырып, «Зайырлылық деген не?», «Зайырлылық Қазақстан Республикасында діндерді дамыту мүдделеріне қайшы келе ме?» деген сұрақтар туындайды. Көрсетілген сұрақтарға дінтанушы, елордалық Діндерді зерттеу орталығының директоры Алмас Әзімханұлы жауап берді. Төменде біз оның мақаласын келтіреміз.
Қазақстан Республикасы өзін зайырлы мемлекет ретінде көрсетеді. Бұл ереже Қазақстан мемлекетінің дінге деген көзқарасын, оған сәйкес ешқандай дін мемлекеттік немесе міндетті түрде белгіленбейтіндігін, ал діни бірлестіктер мемлекеттен бөлініп, заң алдында тең болатындығын көрсетеді (ҚР Конституциясы).
Мемлекет діни бірлестіктердің заңды қызметінің еркіндігін қамтамасыз етеді, бірақ азаматтардың дінге және діни көзқарасын айқындауға, діни бірлестіктердің қызметіне араласпайды. Оларға мемлекеттік органдар мен жергілікті өзін-өзі басқару органдарының функцияларын орындауды жүктемейді. Яғни, мемлекет заң бұзған жағдайларды қоспағанда, діни бірлестіктердің қызметіне, өз кезегінде діни бірлестіктер мемлекеттің қызметіне араласпайды.
Елімізде тәуелсіздік жылдары адамның дінге деген сенімі өмірі мен денсаулығына тікелей қауіп төндіретін, қоғамның негізіне қол сұғатын жағдайларды қоспағанда, оның дініне қарамастан адамға тең қарым-қатынас ережелері жасалды деп айтуға болады. Бұл факт ҚР Конституциясында да көрініс тапқан, ол әрбір адамға ар-ождан мен дін бостандығына кепілдік береді, сондай-ақ кемсітушіліктің кез келген түріне, оның ішінде конфессиялық белгілері бойынша тыйым салады. Қазақстан Конституциясының 14-бабына сәйкес барлығы заң мен сот алдында тең. Ешкімді тегіне, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, діни көзқарасына, нанымына, тұрғылықты жеріне немесе кез келген өзге мән-жайларға байланысты қандай да бір кемсітуге болмайды.
Идеологияларды тарату қызметіндегі діни бірлестіктер мен ұйымдардың мемлекеттен бөлінуі-мемлекеттің тәуелсіздігі мен мемлекеттік-құқықтық қатынастарды діннің санкциясынан немесе қысымынан және мемлекеттік қызметті діни бірлестіктерге бағындырудан бейнелейтін немесе бекітетін зайырлылықтың маңызды белгілерінің бірі.
Мемлекет пен діни бірлестіктер бір-бірінен бөлінуін абсолюттеу үшін тең құқылы субъектілер емес екенін атап өткен жөн, мұнда әрқашан мемлекеттің үстемдігі бар.
Дін саласында қолданыстағы құқыққа сәйкес діни бірлестіктерге мемлекеттік органдардың функцияларын орындау жүктелмейді, олар саяси партиялардың қызметіне қатыспайды, оларға қаржылық қолдау көрсетпейді, саяси қызметпен айналыспайды.
Дінге қатысты мемлекеттік саясаттың бұл қағидасы зайырлылық деп аталады. Көбінесе қоғамды зайырлы деп қате атайды, зайырлылықты мемлекеттік саясат принципі ретінде және атеизмді қоғамдағы дінге деген көзқарас ретінде негізсіз анықтайды, кейде рөлі басым болады.
Атеизм – бұл Құдайға және барлық табиғаттан тыс нәрселерге деген сенімнің болмауы. Зайырлылық демократиялық қоғамның негізін ғана қамтамасыз етеді және кез келген нақты діннің немесе сенімнің принциптеріне қарсы шығуға ұмтылмайды. Сонымен қатар атеизмді ешкімге таңуға тырыспайды. Зайырлылық – бұл бүкіл қоғамда – саясатта, білім беруде, заңнамада және басқа салаларда – сенушілер үшін де, сенбейтіндер үшін де теңдікті қамтамасыз етудің негізі. Діндар адамдар өздерінің сенімдерін білдіруге және ұстануға құқылы. Бірақ бұл сенімдерге қарсы немесе оларға күмән келтіретіндер де әрекет етеді. Діни нанымдар, идеялар мен ұйымдар сөз бостандығы құқығын артықшылықты қорғауды пайдаланбауы керек. Демократия жағдайында барлық идеялар мен сенімдер талқылауға ашық болуы қажет. Мемлекеттің зайырлылық моделі – бұл барлық діндерді ұстанушылар бейбітшілік пен келісімде бірге өмір сүре алатын қоғам құруға мүмкіндік беретін жалғыз әмбебап жүйе.
Қазақстан Республикасы шығыс және батыс мәдениеттері, ислам мен христиандық арасындағы әмбебап көпір болып табылады. Нәтижесінде елордада Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшыларының съездерін өткізіледі. Бүгінде Қазақстанда құрылған зайырлылыққа негізделген мемлекет пен діни бірлестіктердің өзара қарым-қатынасының моделі сенушілердің құқықтары мен бостандықтарын құрметтеу, қоғамдық және діни мүдделер теңгерімінде, әріптестік қатынастарында және өзара түсіністікке негізделген қағидаттарды қамтиды.
Зайырлылық қағидаттарын мүлтіксіз сақтаудың арқасында біз ел Тәуелсіздігінің тарих үшін бетбұрыс кезеңінде қазақстандық қоғамның тұтастығын сақтап, оның тұрақты дамуын қамтамасыз ете алдық деп сеніммен айтуға болады. Болашақта біздің мемлекетіміздің зайырлы сипаты-Қазақстанның табысты дамуы мен өркендеуінің маңызды шарты.
