Жоғарғы сотта Қылмыстық істер жөніндегі сот алқасының төрағасы Әбдірашид Жүкеновтің төрағалығымен отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылық бойынша қылмыстық және әкімшілік құқық бұзушылық туралы істер бойынша кеңес өтті.
Кейінгі кездері қоғамда кеңінен талқыланып жатқан өзекті мәселе туралы ой бөліскен жиынға Бас прокурордың орынбасары Әсет Шындалиев, Ішкі істер министрінің орынбасары, полиция генерал-лейтенанты Игорь Лепеха, Республикалық адвокаттар алқасының төрағасы Айдын Бикебаев, Бала құқықтары жөніндегі уәкіл Динара Закиева, Жоғарғы соттың судьялары, ғалымдар мен адвокаттар, жергілікті соттардың судьялары қатысты.
Қылмыстық істер жөніндегі сот алқасының төрағасы Әбдірашид Жүкеновтің айтуынша, елімізде ұрып-соғу және денсаулыққа қасақана жеңіл зиян келтіру құқық бұзушылықтары Қылмыстық кодекстен Әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы кодекске бірнеше рет ауыстырылды. Бұл әкімшілік жауапкершілік шеңберінде осы құқық бұзушылықтардың анықталуын арттырды. Ал осы әкімшілік құқық бұзушылықтарды қылмыстық санатқа ауыстыруға байланысты өзгерістер, керісінше, елдегі тұрмыстық қылмыстың жағдайына теріс әсер етті. Мәселен, 2015 жылға дейін отбасында ойран салатын 3,5-4 мыңға жуық адам денсаулыққа жеңіл зиян келтіргені үшін әкімшілік жауапкершілікке тартылса, Қылмыстық кодекстің қабылдануына байланысты олардың саны 6 есеге дейін қысқарған. Ал 2017 жылы оны қайтадан Әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы кодекске ауыстырғаннан кейін тіркелген істер саны 10 еседен астам өсті.
– Осыған байланысты негізгі екі мәселеге назарларыңызды аударғым келеді. Біріншіден, біз көбіне соттарды кінәлауға асығамыз. Заңдарды қатайту туралы айтамыз, бірақ проблеманың тамырына үңіле бермейміз. Шын мәнінде, біз жасалынатын қылмыстардың салдары емес, себептерін зерттеумен айналысатын криминология ғылымы туралы ұмытып кеттік. Тұрмыстық зорлық-зомбылықтың да себептерін нақты анықтау мақсатында криминологияны ғылым ретінде қалпына келтіру қажет. Екіншіден, құқық бұзушыларды жауапқа тарту үрдісін оңайлату керек. Мәселен, сот жанжалқойды қоғамдық жұмыстарға тарту туралы үкім шығарады, бірақ оны қалай іске асыру керек? Қандай жұмыстарға, қалай тартамыз, ол жағы нақты қарастырылмаған. Сонымен бірге отбасына ойран салғандарды бірінші рет 20 тәулікке, қайталанса 45 тәулікке қамау туралы айтып жатырмыз. Ол үшін құқық бұзушыларға арналған қамау үйлерін салу қажет. Осыған дейін бұған қаражат жоқ делініп келді. Алайда қаражатты тауып, аталған бастаманы жүзеге асыру маңызды, – деді Әбдірашид Жүкенов.
Бас прокурордың орынбасары Әсет Шындалиевтің айтуынша, елімізде тұрмыстық зорлық-зомбылық оқиғалардың көбі жасырын қалып жатыр. Шын мәнінде, әрбір үшінші әйел күйеуінен зәбір көреді екен. Ал мемлекет бұл проблеманы шешу үшін қанша жылдан бері күресіп келеді.
– Еліміз адам және әйелдер құқықтары, гендерлік теңдік, т.б. халықаралық конвенцияларды ратификациялады. «Тұрмыстық зорлық-зомбылықтың алдын алу туралы», басқа да бірқатар заңды қабылдады. Жол карталары, бағдарламалық құжаттар және бірлескен жоспарлар жасалды. Бір сөзбен айтқанда, заңнаманы жетілдіру бойынша жұмыстар үздіксіз жүріп жатыр. Алайда біз кезекті отбасылық-тұрмыстық қылмыс жасалса, бірден жазаны қатаңдату туралы айта бастаймыз. Ал жаза қатайтылып жатыр. Сонда бұл қылмыстың жалғаса беруінің себебі не? – дейді Бас прокуратура өкілі.
Ол Мәжіліс депутаттарының Қылмыстық кодекстің 106 және 107-баптарына өзгеріс енгізу туралы бастамаларын қолдайтынын жеткізді. Депутаттар денсаулыққа орташа және ауыр зиян келтіргендер үшін «бас бостандығын шектеу» жазасын алып тастап, тек бас бостандығынан айыруды қалдыруды ұсынып жатыр. «Әрине, біз бұл бастаманы қолдаймыз. Кінәлілер лайықты жазасын алуы керек», деді Ә.Шындалиев.
Ішкі істер министрінің орынбасары, полиция генерал-лейтенанты Игорь Лепеха биыл Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың тапсырмасымен Парламент депутаттарымен бірлесіп тұрмыстық зорлық-зомбылық үшін жауапкершілікті қатаңдату бойынша заңнамалық өзгерістер енгізілгенін айтты.
– Біріншісі – 19 мамырда Қылмыстық кодекске енгізілген өзгерістер заңдық күшіне енді. Ең көп таралған тұрмыстық зорлық-зомбылықтар бойынша «кінәлі адамға материалдық және басқа да тәуелді тұлғаға қатысты іс-әрекеттер жасау» деген белгі енгізілді. Енді тұрмыста денсаулыққа ауыр немесе орташа зиян келтіргендерге 10 жылға дейін бас бостандығынан айыру жазасы тағайындалуы мүмкін. Екіншіден, 1 шілдеден бастап әкімшілік заңнамаға өзгерістер еніп, отбасылық-тұрмыстық саладағы құқық бұзушылықтар жасағандарды қамау мерзімі өсті. Бұдан былай олар ең кемінде 5 тәулікке қамалады. Атап айтқанда, құқық бұзушылықтарды алғаш жасағандар 5, 10, 15 тәулікке, ал қайталағандар 25 тәулікке дейін темір торға тоғытылады. Бұған дейін бұл жаза түрі 1 және 3 тәулік аралығында ғана болатын, – деді ІІМ өкілі.
Оның айтуынша, жанжалдасқан тараптар арасындағы татуласу процедурасы да қатаңдатылған. Қазір тек бір рет қана, оның өзінде сотта ғана татуласуға мүмкіндік беріледі. Ал бұрын татуласу санында шектеу жоқ болатын. Сондай-ақ бұған дейін зәбір көрген адамның өзінен арыз болмаса, полиция іс қозғай алмайтын еді. Соның салдарынан оқиғалардың 60 пайызында жанжалқойлар жазадан құтылып кететін. Енді полиция қызметкері кез келген адамның хабарлауы бойынша оқиға орнында әкімшілік іс қозғай алатын болды.
– Биыл алғашқы 10 айдың ішінде отбасында жанжал шығарған 61 мың адамға қатысты әкімшілік іс тіркелді. Соттың шешімімен 15 мыңнан астам адам қамауға алынды. Учаскелік инспекторлар зорлық-зомбылықтан қорғау бойынша 75 мың қорғау ұйғарымын шығарды, – деді Игорь Лепеха.
Жиын барысында өзге де қатысушылар сөз алып, тұрмыстық зорлық-зомбылықтың себеп-салдары жайында ойларымен бөлісті.
Ескендір ЗҰЛҚАРНАЙ
