Сұрақ: Имам Әбу Ханифаның ақидаға байланысты қандай еңбектері бар?
Жауап: Қазақ халқы ХІІ ғасырдан бері дәстүрлі Ислам дінін ұстанып келеді. Ханафи мәзһабы алғашқы құрылған сунни фиқһ (ислам құқық) мектебі. Бұл мазһаб Имам Ағзам Әбу Ханифаға тән болғандықтан Ханафи мазһабы деп аталады. Ханафи мәзһабының негізін қалаушы Имам Әбу Ханифаның толық есімі – Нұғман ибн Сәбит 699 жылы дүниеге келіп, 767 жылы дүниеден өткен. Әбу Ханифа сахабалардан дәріс алғандықтан «табиғин» мәртебесінде. Өз ғасырының ислам құқығы және сенім мәселесіндегі ірі ғалымы болған. Әбу Ханифа мәзһабы өзге мәзһабтармен салыстырғанда өз жамағатына көп жеңілдік беруімен де ерекшеленіп тұрады.
Халқымыздың бұл мәзһабты қабылдауының себебі өз дүниетанымы, бітімі мен болмысы, жүрегі мен ділінен орын тапқан. Үкім беруде Құран аяттары мен хадистерден бөлек, жергілікті халықтың салт-дәстүрі шариғатқа қайшы келмесе оны дәлел ретінде санаған. Мұсылман елдерінің басым көпшілігі ханафи мәзһабын ұстанады.
Әбу Ханифа сунни ақиданың қалыптасуына үлкен ықпал еткен. Ақида іліміне қатысты жазған еңбектері «Әл-Фиқһул-Әкбар» ұлы Хаммад ибн Әбу Ханифа арқылы жеткен. «Әл-Фиқһул-Әбсат» еңбегі Әбу Мутиғ әл-Балхи арқылы жеткен. «Китаб әл-Уәсия» еңбегі Мулла Хусайн ибн Искандир әл-Ханафидің шархымен бірге жарық көрген.
Имам Ағзамның еңбектерінде Алла Тағаланың сипаттары, иман ақиқаттары, Алла Тағаланы ақылмен немесе нақылмен (аят және хадистер) тану керектігі, жақсылық пен жамандықтың жаратылуы, тағдыр және өзге де сенім мәселелері қарастырылған. Әбу Ханифаның кезеңінде ақида өзі дербес ғылым саласы ретінде әлі қалыптаспаған. Ол кезеңде фиқһтың (ислам құқығы) ішіне ақидамен (сенім) қатар әдепке қатысты мәселелер де кіретін. Ал дәстүрлі сунниттік ақида ілімін жүйелеп-дамытқан ханафи мәзһабының ізбасарлары имам Әбу Мансур Әл-Матуриди, т.б. ғалымдар Абу Ханифаның діни көзқарасы негізінде ілімін жалғастырды.
Икрам АЙТАЕВ