Шын текті адам Тұлға болмай тұра алмайды. Қанында бар қасиет пен ата-анасының дұрыс тәрбиесі өзінің талабына қосылса – нәтижесінде: елін ойлаған Ер, абыройы асқақтаған азамат қалыптасады.
Тұлға дегеніміз кім? Тұлға – парасаты толысқан, ерік-жігері жетілген, жауапкершілік арқалай алатын, қызметі арқылы қоғамда өз орнын тапқан, өзіндік көзқарасы мен өмірлік ұстанымы қалыптасқан саналы азамат.
Тұлғаның негізгі сипаттары:
- Саналылық – өмір мен өзін түсіну, ойлану, талдау, шешім қабылдауды сезіне алуы.
- Жауапкершілік – өз іс-әрекетінің салдарын түсініп, мойынына ала білуі.
- Мақсаткерлік – өмірде мақсат қойып, соған ұмтылуы.
- Өзін-өзі басқару – ішкі ерік-жігер, өзін-өзі тәрбиелеу мен бақылауы.
- Құндылыққа адалдық – жақсылық, әділдік, ар-ождан, адалдық сияқты ішкі өлшемдерге сүйене білуі.
- Әлеуметтік белсенділік – қоғам өміріне қатысу, өзін қоғам мүшесі ретінде сезінуі.
- Даралық – өзінің қайталанбас ерекшеліктері мен қабілеттерінің болуы.
Қысқаша айтқанда, тұлға – өз мінезі, ұстанымы, мақсаты бар, саналы және қоғам өміріне белсене араласатын, құндылық таратушы адам.
Тұлға – өз қадірін білуші адам. Өйткені өз қадірін білмейтін, өзін жақсы көрмейтін адам – өзгеге де қадірсіз болады. Сондықтан тұлға болудың басты шартының бірі – Өзіңді тану! Өзіңді болғанда: өзегіңді, шын «меніңді» тану. Бабалардан қалған асыл сөз: «Өзін таныған – Жаратушысын таниды» – дейді! Міне, мәселе қайда?! Хадисте де: «Өзінің қадірін таныған адамға – Алла рақым етсін!» – делінеді…
Тұлға – өзінен (өз нәпсісінен) үстем тұра аламтын адам, өзін тәрбиелей алатын адам. Иә, өзіңді тәрбиелеу дегеніміз – нәпсіңді тәрбиелеу. Яғни жануарлық инстинктеріңді және өзімшіл кеудеңді (эгоны) тізгіндеу, жаныңды ізілендіру. Өзіңді тәрбиелеу – жан-жүрегіңдегі сүйіспеншілік сезімін (тәңірлік махаббатты) сезініп, сол ұлы сезімге бағыну. Жаратылысты – «Алланың мүлкі» деп сезініп, құрметпен-қамқорлықпен қарауды үйрену – жан қасиетіңнің іске қосылғанының белгісі. Осы Махаббаттан адамгершілік, адамгершіліктен мораль туындайды. (Мораль – қоғамдағы адамдардың іс-әрекетін, қарым-қатынасын реттейтін жалпы нормалар мен қағидалар жүйесі. Сыртқы ортаға бағытталған, қоғам бекіткен ережелер. Мысалы: әділетті болу, үлкенге құрмет көрсету, ұрлық жасамау. Ал адамгершілік – жеке адамның ішкі ұстанымы, ар-ұятына сүйенген құндылықтары. Ішкі дүниеге бағытталған. Моральды адам қабылдауы мүмкін, бірақ адамгершілік – оның жүрекпен сезінген шынайы таңдауы. Мысалы: Егер адам «ұрлық жасамау керек» дегенді тек заңнан немесе қоғамнан үйренсе – бұл мораль. Ал егер ол «ұрлық жасау – ар-ұятқа қарсы» деп жүрекпен түсінсе – бұл адамгершілік.) Махаббатты ескермеген мораль – қысымға айналады…
Тұлға – басқа адамдармен достық көңілмен қарым-қатынас жасайтын адам. Ол – жау емес, дос іздейтін адам!
Тұлға – өз ісінің, кәсібінің, жұмысының мықты маманы, шебері. Ол – Жаратқан Иеміздің өз кәсібін жақсы меңгерген адамды жақсы көретінін жақсы білетін адам. Ол сол жұмысы арқылы – қоғамға үлес қосады, өз орнын ойып тұрып алады. Негізі: қандай жұмыс істеп жүргенің емес, оны қалай істеп жүргенің – маңызды! Не мақсатпен, қандай ниетпен істеп жүргенің – маңызды!..
Тұлға болу – мына қабілет-қасиеттерді саналы түрде, жоспарлы түрде дамыту арқылы жүзеге асады:
- Дене тәрбиесі – адамның денсаулығын жақсарту, дене күш-қуатын арттыру; физикалық даму.
- Ақыл-ой тәрбиесі – адамның білім алу, ойлау қабілетін дамыту; интелектуалдық даму.
- Сезім тәрбиесі – эмоцияларды тану және басқара білу; сұлулықты сезіну, көңіл бағу қасиеттерін жетілдіру; эмоционалды даму.
- Рухани тәрбие – адамның ішкі жан дүниесін, сенімін, құндылықтарын ізгілендіру, адамгершілік қасиеттерді дамыту; рухани даму.
Алғадай ӘБІЛҒАЗЫҰЛЫ
