Қасиетті Құранда айтылғандай, Құдіретті де Мейірімді Иеміз бізді құлшылық үшін, сынау үшін жаратқан. Түйіндей айтқанда: сынақ мәні – Жұмаққа лайықтыны анықтау, рухани шыңдау, шыншылдығың мен аманатқа адалдығыңды сынау! Өмірімізде орын алып жатқан әрбір жағдай (яғни сынақ) – бейғам жүректі оятудың, кірленген көңілді тазартудың, Әлімсақтағы уәдені еске салудың, таңдауымызды тексерудің үрдіс-барысы. Ал құлшылық мәні – бүкіл әлемді жоқтан бар еткен Ұлы Раббымызды тану және бүкіл мақұлұқаттан артық қылып, сүйіп жаратқан Иемізге сүйіспеншілікпен жауап беру!..
Басымызға келіп жатқан жағдаят-сынақтың барлығы осы мақсатқа қызмет етеді, соған жетелейді. Құран мен «Әлем» атты қос кітапты байыппен оқыған әр адам Жаратушысының Мейірімі мен Шеберлігін, Құдіреті мен Даналығын мойындайды; Сүйетінін сезеді, шүкір етеді! Абай атамыз айтпақшы: «Құлшылық шүкірліктен туындайды», ал шүкірлік – алғыс. Шынайы алғыс – махаббаттан!..
Бүкіл адамгершілік қасиеттерді (сабыр, кішіпейілділік, жомарттық, адалдық, т.б.) бір арнаға тоғыстырсақ, бір түйінге жинастырсақ: МЕЙІР-МАХАББАТ деген басты сипат ортаға шығады. Зер салсаңыз: бүкіл құлшылық бойымыздағы мейірім-махаббатты дамытуға, адамдар арасына татулық пен сыйластық (махаббатты) орнатуға бағытталған; Адам мен Әлем арасында сүйіспеншілікке негізделген үйлесімділікті орнатуға бағытталған; ар-иманына сүйенген, мейір-шапағатын (махаббатын) шашқан көркем мінезді Тұлға қалыптастыруға бағытталған! Мысалы: оразаның мақсаты – сабырлылықты сіңіру, қажылықтың мақсаты – қарапайымдылықты, кішіпейілділікті үйрету, зекет-садақаның мақсаты – жомарттыққа тәрбиелеу, намаздың мақсаты – үздіксіз зікір күйіне бастау, шүкірлікті арттыру. Яғни бүкіл ғибадат адам мінезін жетілдіруге, Тұлғасын сомдауға бағытталған. Басты сүннет – сүйікті Пайғамбарымыздың (Ол кісіге Алланың игілігі мен сәлемі болсын!) мінезіне, тұлғасына еліктеу болса, Алла елшісінің миссиясы – көркем мінезді кемеліне келтіру, ал көркем мінездің өзегі – аятта айтылған мейірім-махаббат («Біз сені бүкіл әлемге мейірім ретінде жібердік»)! «Өсек, ғайбат айтпа» десе де, «Үлкенге құрмет, кішіге ізет көрсет» десе де, «Үш күннен артық ренжіспеңдер» десе де, «Сізді сөккен адамның кемшіліктерін білсеңіз де айтпаңыз» десе де, «Кешірімді болыңдар» десе де, «Жамандыққа жақсылықпен жауап беріңдер» десе де – барлығында «Сыйластық пен құрметті, мейірім мен махаббатты сақта!» деген мазмұн тұр! Атадініміздің атауы «Бейбітшілік» болса, тыныштық – сыйластықпен, мейіріммен орнайды; ал «дін» деген сөздің баламасы «әдеп» болса, әдептің нәтижесі де – ізет пен махаббат! Сол себепті менің құлшылығым да – Құдіретті де Мейірімді Иеме деген махаббатымның көрінісі, дәлелі…
Бір өсиетінде ардақты Пайғамбарымыз (Ол кісіге Алланың игілігі мен сәлемі болсын!) мейірім мен жұмсақтық (махаббат) араласқан әр істің әдемі, көркем екенін, онсыз бар нәрсе сұрықсыз, кемшін екенін айтқан. Яғни әр істің, құбылыстың шынайы, түп мәні – ол іс «Алла разылығы үшін» деген ықылас-ниетпен атқарылғанда, Жаратушыға деген сүйіспеншілікпен атқарылғанда ғана ашылады. Расында да, Махаббатсыз құлшылық – ынтасыз, ықылассыз құлшылық, ал оның нәтижесі – сыртын сипаған үстірттік пен тоқмейілсу, міндетсу мен екіжүзділік. Мәселен: Аллаға деген сүйіспеншіліксіз-махаббатсыз сабыр – тек шарасыз шыдамдылық; махаббатсыз парыз-міндет – шаршататын жүк, махаббатсыз әділет – қатыгездік, махаббатсыз ақыл – қулық, махаббатсыз намыс – тәкәппарлық, махаббатсыз садақа – міндетсу, махаббатсыз билік – зорлық, махаббатсыз әзіл – мысқыл, махаббатсыз сын – мін тағу мен тұқырту, махаббатсыз шындық – көңіл жаралау мен араздық, махаббатсыз таным – шалағайлық, махаббатсыз білім – надандық, махаббатсыз дін – бөліну мен жауласу, суықтық пен адасу… Мына хадис осы ақиқатты нұсқап тұр: «Расында, Алла Тағала – Мейірімді. Сондықтан Ол әрбір істе мейірімділіктің болуын жақсы көреді» (Бұхари жеткізген).
Иманның, ар-иманға негізделген таным мен ғұмырдың нәтижесін Абай хакім қалай тамаша айтқан:
Махаббатпен жаратқан адамзатты,
Сен де сүй ол Алланы жаннан тәтті!
Адамзаттың бәрін сүй «бауырым» деп,
Және сүй «Хақ жолы» деп Әділетті!
Осы үш сүю болады – иманигүл…
Қараңызшы: жалған дүниеде жанарыңызды арбап, жаныңызды жаулайтын жалтыр көп. Атақ-даңқ, ақша-билік, қызық-құмар – нәпсіміздің аңсары, шайтанның тұзағы. Сондықтан сынақтың түп мазмұны: дүние мен Алла арасын таңдау, қайсысын артық сүйетініңді безбенге салу!..
Әлімсақтағы уәденің түп-төркіні де – осы сынақта. Яғни Жаратушы Иеміз бізге жер бетіне сынаққа жіберілетініміз жайлы айтқанда, біз «Раббымыз, біз сенен артық ешкімді де, ешнәрсені де сүймейміз! Сен үшін барлығын қиюға дайынбыз!» деп уәде берген едік; сөйтіп Махаббатты (Дінді) аманаттап алғанбыз… Сол үшін де сүйікті Пайғамбарымыз (Ол кісіге Алланың игілігі мен сәлемі болсын!): «Алланы, сосын мені бүкіл нәрседен артық сүймейінше, имандарыңыз кәміл болмайды!» – деген-ді…
Қасиетті Құранға сүйенсек: Ибрахим пайғамбар (Ол кісіге Алланың сәлемі болсын!) ең үлкен сынақтан өтті. Қартайған шағында әрең көрген жалғыз ұлын құрбандыққа шалуға бұйырылды! Бірақ Мұқтажсыз Алла Тағалаға пендесінің баласын бауыздауы керек пе еді? Жоқ! Бұл жерде Ибрахим пайғамбардың кімді артық сүйетіні сыналды!..
Ендеше, құлшылығымыз – махаббатымыздың көрінісі, дәлелі! Ал Даналығы түпсіз, Мейірімі шексіз Иемізді сүйгеніміздің дәлелі – үкімін орындау, сынағына сабыр, тағдырына разылық! Сүю – Ол үшін бәрін қию! Оның үкімі мен Елшісінің өсиетін орындау жолында барлығына шыдау, бәрін қию: дүниеңді, атақ-абыройыңды, көңіл-күйіңді, қалауыңды, жаныңды қию! Раббыңның разылығын бар нәрседен жоғары қою!
Иә, сынақтың мәні – Сүю өнерін меңгеру, мақсаттың зоры – Махаббат Иесінің дидарын аңсау! Ал әлемдегі ең үлкен Заңдылық, жаратылыстың өзегі – Махаббат заңдылығы!..
Алғадай Әбілғазыұлы
Биссмилах, керемет, бүкіл тіршіліктің негізгі мәні қысқа да нұсқа түйінделіп, тамаша түсіндірілген.