Күллі жаратылыс уақытқа тәуелді. Сол сияқты ақыл-парасаты кемел адам баласы үшін ең қымбат, ең құнды дүние – уақыт. Мысалы, сіз 63 жыл өмір сүріп, күніне сегіз сағат жұмыс істесеңіз, барлық ғұмырыңыздың 21 жылы жұмыс істеуге кетеді екен. Тәулігіне сегіз сағат ұйықтасаңыз, тағы бір 21 жыл ұйқыға кетеді. Оның сыртында алты жыл тамақ ішуге, бес жыл әртүрлі сапарларға, бір жыл телефонмен сөйлесуге, сондай-ақ қазіргі әлеуметтік желі дамыған заманда ең аз дегенде күніне үш сағат смартфонға үңілер болсаңыз, 63 жыл ғұмырыңыздың сегіз жылы тек телефон шұқылаумен өтеді деген сөз.
Қазір дүние, шіркін, дөңгеленіп, ақпарат көзі жедел дамыған мына заман адамдарды уақытты игеру, өзін өзі меңгеру қабілетінен айыруда. Танымал социолог Кевин Круз «Уақытты басқарудың 15 сыры» атты еңбегінде, адам баласы үшін қазіргі таңда ең үлкен майдан – уақытты өз еркіне бағындыру депті. Расында солай. Егер сіз уақытты меңгере алмасаңыз, уақыт сізді меңгереді, нәтижесінде ғұмырыңыздың берекесі кетеді.
Интернетке тәуелділік уақыт өте келе адамға зиян келтірмей қоймайды. Психологиялық тұрғыдан адам ауытқушылыққа ұшырап, мәнсіз өмірден, баянсыз әбігерліктен жаны жабырқап, мазасыз күй кешеді. Сөйтіп, өзінің адами мақсат-мүддесіне қол жеткізерлік жол таппай, сан түрлі шайтани әрекетке бой алдырады. Ақыры, ішкі мазасыздығынан құтылу үшін түрлі жол іздейді. Ол түнгі клуб па, жоқ әлде, арақ, есірткі, анаша ма… Мұның ақыры адамды рухани аштыққа, уайымсыз бойкүйездікке ұрындырады.
Оның сыртында, қазір теледидар атаулы халықты ұзын-сонар мәнсіз-мағынасыз сериалдармен алдарқатуда. Әсіресе, қыр қазақтарының өмірі түрік, кәріс, үнді киноларын тамашалаумен өтіп жатыр. Олар бір күнде екі немесе үш сериал көреді. Әрбір сериал – 40-60 минуттан. Енді есептеп кеп жіберейік. Екі сериалға бақандай 2 сағат уақытыңыз кетеді. Аптасына 12-14 сағат кино көресіз. Бір айда 48-52 сағат сериал көруге жұмсайсыз. Жылына қаншама уақыт теледидарға телмірумен өтіп жатыр, есептеп көріңіз!
Осы сериалдар көргеннен не ұтасыз? Түк пайдасы жоқ. Әншейін босқа өткен уақыт. Ақылды адам кино көріп уақыт өткізгенше, екі дүниеде пайдасы бар әрекетпен айналысар еді. Бала-шаға несібесі үшін еңбек етер еді, ауырып-сырқаған ағайын-жекжаттың көңілін сұрауға барар еді…
Осы орайда уақыттың құнын түсіндіретін мына бір тәмсілді тыңдаңыз: Бірде патшаға нөкерлері шомбал адамды ертіп келіпті. Бұл адам аса епті екен. Үлкен тебенді алты аттам жерге шаншып қойып, қолындағы жіпті лақтырғанда әлгі тебеннің көзінен өткізіп жібереді. Патша көріп қайран қалады.
Шеберден: «Осы істі үйрену үшін қанша жыл жұмсадың?» деп сұрайды. Шебер: «Қырық жыл уақытым кетті», дейді. Хан айтады: «Мына адамға 40 ділда алтын беріңдер, оған қоса аямай 40 дүре соғыңдар», депті. Шебер: «Тақсыр, хан ием, 40 дүре соғатындай қандай айыбым бар, түсінсем бұйырмасын…» дейді. Сонда хан айтыпты: «40 алтын ділда еңбегің үшін, 40 дүре пайдасыз іспен айналысып 40 жыл ғұмырыңды босқа өткізгеніңнің жазасы», депті.
Ойлап көріңіз, шынында тебен инеге алты аттам жерден жіп лақтырып көзінен өткізгеннің халық үшін қандай пайдасы бар. Мына сериалдар да – сол сияқты пайдасыз әрі мазмұны төмен, тәрбиелік мәні нашар дүниелер.
Ерте дәуірде өмір сүрген танымал тақуа Абдулла ибн Масғұд: «Өкініштен өзегімді өртейтін дүние: босқа өткен уақыттарым» десе, пайғамбарымыз Мұхаммедтен (с.а.у.) жеткен хадисте: Адам баласы қадірін білуге тиіс екі ұлы нығмет бар, біріншісі – денсаулық, екіншісі уақыт делінген.
Ал үлкен ілім иесі Қожа Ахмет Ясауи: «Кітабына үңілген бала, егін егумен айналысқан егінші, қолы істегі тігінші, ас үйде тамақ пісірген әйел жамандық жасауға уақыт таппайды» десе, Абайдың: «тамағы тоқтық, жұмысы жоқтық аздырар адам баласын» дегені де осындағы уақыт құны жайлы мағлұматтармен ұштасып жатыр.
Бекен ҚАЙРАТҰЛЫ
