Сөздікте «ауруды, ауырған адамды емдеу» мағынасындағы «шифа» сөзі «аурудан айығу» әрі «дәрі» мағынасында қолданылады. Құран Кәрімде шипа сөзі төрт жерде, яғни рухани емделу мағынасында кездеседі.
«Тәубе» сүресінің 14-аяты, «Жүніс» сүресінің 57-аяты, «Исра» сүресінің 82-аяты мен «Фуссилат» сүресінің 44-аятында осы мағынада кездессе, «Нахл» сүресінің 69-аяты мен «Шуғара» сүресінің 80-аятында денені емдеу мен дәрі мағынасында қолданылған. Бұл аяттарды Абдулкәрім әл-Кушайри «Емдік» аяттар деп атаған.[1]
Құран тәпсірінде бұл аяттар Худайбия келісіміне сүйеніп Хз. Пайғамбармен (с.ғ.с.) одақ құрған Хузаалыларға Бәкірұлдарының келісімді бұзып, шабуыл жасауының нәтижесінде Құрайыш тайпасының азаматтары да жараланғанда емделуге үгіттеу мақсатында түсірілген.[2]
«Шифа» сөзі Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с.) хадистері мен Құран Кәрім аяттарында айтылған мағынада параллель қолданылған. Шифа сөзінің антонимі болған «мараз» (ауру) сөзін, Құран Кәрімде иман етпегендер, шірік амалы және фракция сынды діни сенімге жат қылықтарға айтылса, ал рухани ауру жайында «Ахзаб» сүресінің 12-аятында баяндалады. Дене бітімге қатысты ауруларда «мариз» сөзін қолданған.
Сенім, түсінік және әдептіліктегі ауытқуларға қатысты аурудың негізі ретінде жүрек айтылады. Ал сенім мен әдепсіздік ауруына шалдығып, тәубе ету арқылы ем тапқандарға «Қалби сәлим» термині қолданылған.[3] «Жүніс» сүресінің 57-аятында «Сізге …көкіректегі ауруларға ем болатын Құран Кәрім жіберілді» деп бұйырып, діни сенім мен әдептілік емінің Құран Кәрім екенін білдірген.
Сонымен қатар, тән ауруларына емдік қасиеті бар әсел (бал) жайлы «Нахл» сүресінің 69-аятында айтылған. Хз. Ибрахимнің айтуы бойынша «Ауырғанымда Ол маған шипа береді»[4] деп Ислам сенімі негізінде шипа беретін Алла Тағала болғаны баяндалады. Алланың тоқсан тоғыз керемет есімінің бірі – «Ем беруші» мағынасында «Әш-Шәфи».[5]
Құран Кәрімнің тәпсірін жазған (муфассир) ғұламалар, Құран Кәрімнің емдік қасиеті туралы өз дәуірлеріне қарай жорамалдап отырған. Сондай-ақ, алғашқы дәуірдегі ғұламалар Құран Кәрім адам баласына рухани емді басты назарға алса, екінші кезеңдегі мұсылман ғұламалары рухани емімен қоса дене бітімімізге де дауа болғаны жайлы жазған.
Медицина саласында еңбектер жазған Фахреддин Әр-Рази ең алғаш Құран Кәрімнің тәнімізге емдік қасиетінің бар екені жайлы «Мифтаху л-Ғаиб» атты еңбегінде баяндалған. Бұл еңбектің жиырма бірінші томында Құран Кәрімнің рухани емдік қасиеттері толықтай жазылған. Сонымен қатар, адамдардың тәніне де емдік қасиеті бар екені туралы жазылған пікірлерін Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с.) және сахабалары, аурудан айығу үшін Құран Кәрім оқығаны мен тыңдағаны жайлы риуаяттарға негізделеді.
Әлеуметтік ғылымдар дербес пән болып, өз жүйелерін құрған соңғы кезеңде мүфассирлер Құранның емдік қасиетін, жеке адамдар мен қоғамның ұстанымы мен бағытын, күнделікті әрекеттері мен ішіп-жеуін басқаруға, сондай-ақ жақсартуға апаратын қағидаларын негізге ала отырып түсіндіреді.
Осыған сәйкес, Құран – Исламның жеке адамдар мен қоғам үшін орнатқан ережелерін сақтауға, кедергі келтіретін седативті аурулармен бірге белгілі күмәндарды жойып отыратын дәрі іспеттес деген қорытындыға келген.[6] Ал, Мәудуди бұл мәселеде қысқаша, Құран Кәрімнің барлық психикалық, психологиялық, моральдік және әлеуметтік ауруларды емдейді деген пікірлер айқан.[7]
Сонымен қатар, Құран Кәрім нақты медицинаның қай саласына ем болатыны және оның емдеу жолдары мен түрлері жайлы бірнеше пікір бар. Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с.) және сахабалары, табиғиндардан жеткен риуаяттарды негізге алған Ислам ғұламалары, пайдасын тек Алладан күтіп және шірік амалға себеп болмау шартымен Алланың сөзін, есімдерін немесе сыпаттарын бір қағазға жазып өзімен бірге алып жүруіне Имам Мәлік, Сайд б. Мусаййәб және Мұхаммад әл-Бакир бірнеше шарт қосады. Ал, Ибн Ширин шартсыз өзімен бірге алып жүруін мақұл көрген. Сондай-ақ, науқас адамға зиян келмейтіндей етіп, осылай жазылған қағазды суға батырып, науқастың жарасына басу, тигізу немесе суын ішкізуге рұқсат етілген.[8]
Адамдардың физикалық денсаулығын оның принциптерімен қорғауға мән берген Құран Кәрім «Құранда, балда адамдарға шипа бар» деген және басқа да аяттарда физикалық ауруларды емдеу үшін медицинаны мен дәрі-дәрмектерді қолдану қажеттілігіне назар аударады.[9]
Физикалық және психикалық ауруларды емдеуде қолданылатын әдістерге қатысты бұл аяттарда, ауруларды сауықтыру мақсатында дәрі-дәрмектерді қолдану Исламның сенім, зухд және тақуалық туралы түсінігіне қайшы келмейтінін көрсетеді.[10] Сол себептен, Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с.) Алла Тағала қарттық пен өлімнен басқа барлық аурулар, емімен бірге жаратылғанын және адамдардың ауруларына дауа іздеулерін өсиет еткен.[11]
Медициналық фактілерді негізге алған Ислам ғұламалары бал туралы айтылған аятты зерттей келе, кейбір ауруларға ғана ем болатынын және мөлшерден көп немесе дұрыс қолданылмаса денсаулыққа зиян тигізуі мүмкін деп те жорамалдаған.[12]
Құран Кәрімдегі және Пайғамбарымыздың хадистеріндегі тұжырымдар, физикалық аурулардың дәрі-дәрмегі мен емдік жолдары өте маңызды. Ал, психикалық аурулардың дәрі-дәрмегі рухани тұрғыда емделетінін қорытындылаған.[13] Сондықтан да медицинаның араласуы қажет болған жағдайларда, тек дұға етіп, намаз оқу немесе басқа да діни рәсімдермен шектелу мұсылмандарға жат қылық.
Кейбір физикалық ауруларды емдеуде Құран оқудың әсері себеп-салдарына байланысты шеңберіндегі сабақтастық болып саналатын физикалық заң (сүннетуллаһ) ретінде қарастырылмауы керек. Керісінше, имандылық арқылы алынған Алланың көмегі немесе жоғары моральдік күштің физикалық көрінісі ретінде қарастырылуы керек. Сондықтан бүгінгі күні емделуге болатын физикалық және психикалық ауруларды, Алладан ем сұрап Құран сияқты қасиетті сөздерді айту арқылы рухани әрі моральдік тұрғыдан емдеуге болады.
Хз. Пайғамбарымыздың аурумен емдеу туралы айтқан сөздері мен іс-әрекеттері Исламның алғашқы кезеңдерінен бастап медицина ғылымының маңызды себептерінің бірі болған. Ислам ғұламалары медицинаға қатысты исламның ұстанымына негізделген әдебиеттер жазды. Бұл туралы діни әрі ғылыми медицинаға қатысты Суюти (ө. 911/1505) сияқты ғалымдар кейбір Құран аяттарынан профилактикалық және терапевтік медицинаның негізгі қағидаларының белгілерін жасады.[14]
Дерек көздерде Құранның ауруларды емдеудегі әсерін көру үшін пациенттің рухани дайындығының (ниет/бағыну) маңыздылығы туралы айтылған.[15] Міне, сол себептен де Алла Тағалаға сенгендерге Құран Кәрім және Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) үйреткен емдік сөздерді оқу және іс-әрекеттерді орындау – ем. Ал, Аллаға сенбейтіндер үшін бұл әрекеттер кері әсерін беруі[16] немесе көзі соқыр әрі керең болып қалуы да әбден мүмкін.[17]
Бұл туралы Құран Кәрім тәпсірінің ғұламалары, денсаулыққа пайдалы болған бір дәріні ағзасы көтере алмайтын адам қолданса, пайдасынан гөрі зияны көп болатыны секілді, Алла Тағалаға сенбеген және Құран Кәрімге құрмет көрсетпеген адамға да пайда бермейді деген қорытынды шығарған.[18]
Құран Кәрімнің сенім ілімімен ақылға, жүрекке және мінез-құлыққа үйлесімділігі, ғибадат ілімімен адамды жаман әдеттерден тазартуы, сондай-ақ адамды психикалық бұзылулар мен жыныстық бұзылулардан қорғау тұрғысынан емдік қасиеттері бар.
Қазіргі таңда, материалистік және септикалық философиялардың әсерінен кең таралған интеллектуалдық және діни-моралдік ауытқулар мен ысырапшылдық, настықтан туындаған көптеген ауруларды, Құран Кәрімнің бағыттауымен ғана алдын ала аламыз. Кейде күнәлілік мен кінәлілік сезім психологиясынан туындаған қорқыныш, үмітсіздік, шиеленіс, сондай-ақ мазасыздық секілді психикалық аурулар мен депрессияларды емдеу тәсілі, күнәлі және кінәлі іс-әрекетке барған адамдарға тәубе есігі ашық әрі әрқашан үміт үзбеуге Құран Кәрім кеңес береді.
Исатай БЕРДАЛИЕВ
[1] Зәркәши, Әл-Бурхан, I-том, 435-436 беттер.
[2] Куртуби, Әл-Жәми, VIII-том, 87-бет.
[3] «Шуғара» сүрсі, 89-аят.
[4] «Шуғара» сүрсі, 80-аят.
[5] Бұхари «Тыб» бөлімі, 38-хадис; Әбу Дауд, «Тыб» бөлімі, 17-хадис; Тирмизи, «Жанайиз» бөлімі, 4-хадис.
[6] Абдуррахман б. Наср әс-Сади, Тәпсиру с-Сади, Бейрут 1421/2000, I том, 367-бет.
[7] Мәудуди, Тәфһиму л-Куран, III том, 70-бет.
[8] Куртуби, Әл-Жәми, X том, 318-319-бет.
[9] «Нәһіл» сүресі, 69-аят.
[10] Куртуби, Әл-Жәми, X том, 318-бет.
[11] Бұхари, «Тыб» бабы, 7-хадис; Мүслим, «Сәлем» бабы, 88, 89-хадистер.
[12] Әбу л-Ләис әс-Самарканди, Тәфсиру с-Самарканди, II том, 281-бет; Замахшари, II том, 418-бет.
[13] Мустафа Шәтин, «Құран Кәрімде шифа», 73-бет.
[14] Сиюти, Әл-Итқан, IV-том, 2-бет.
[15] Куртуби, Әл-Жәми, X -том, 318-бет.
[16] Исра сүресі, 82-аят.
[17] Фуссилат сүресі, 44-аят.
[18] Матуриди, Тәуилату л-Қуран, VIII том, 345-бет.
