Ата-ана және тәрбиеші ретінде біздің міндетіміз – балаға ізденуді үйрету. Керек ақпаратты табуды, шындық пен өтірікті ажыратуды үйрету. Кедергіні неғұрлым аз шығынмен айналып өтуді – тәнге де, жанға да қатысты.
Балаға есею мен дербестікті қалай сіңіреді?
Түсініп тұрсыз ба, үйрету, олар үшін бәрін өзіңіз жасау емес: шешімді дайын күйінде ұсынбау; қалаған, қаламағанның бәрін алдына келтіре бермеу; оның жетістігі үшін барыңды салмау; қатты еркелетпеу, тек жақсы көру. Әрине, кейде бәрін өзің істей салған оңай. Балаға бергеннен адам жаны рақаттанады. Рас. Бірақ… балаға көп берген сайын ол жасай алатын дүние азайып, жасауға құлқы болмай қалады.
Бала деген ең алдымен адам. Ал адам тойып тамақ іше берсе, кекірік пайда болады. Балаға өсу мен есеюіне зиян болатынның бәрін тықпалаудың қажеті жоқ. Шын мәнінде ересек болуға, дербес болуға көмектесетінді ғана беріңіз. Себебі, олар (барлық бала) ерте ме, кеш пе есейеді де, бұдан да зорына ұмтылады.
Өзі отбасы құрғысы келеді. Өзі ақша тапқысы келеді. Өз пікірін қорғайды. Өзінің әрекет еткісі келеді. Осының бәрін істей ала ма, ісі немен бітетіні көбінесе сізге байланысты! Меніңше, баланың тұлға ретінде қалыптасуына ең алдымен әсер ететіндер мыналар:
1. Бастапқы еркін қимыл-қозғалысы
Алғашқы қадамы, емгені, әжетке отырғаны, дүкеннен ойыншық таңдағаны, қабырғаға өрмелегені, бассейнге секіргені… Бала әрекетке дайын тұрғанын көрсеңіз, еркіне қойыңыз. Қысым жасамаңыз, өз жолымен жүріп үйренсін. «Құлаудан» сақтандырыңыз, салдары туралы ескертіңіз, бірақ соның бәрін ол үшін өзіңіз істемеңіз.
2. Көп қимылдау
Қуатты тек қуат тудыратынын ескеріңіз. Әрекетсіздік оны өлтіреді. Балаға ерінуге уақыт қалдырмаңыз. Өзіңізге де ерінуге мұрсат бермеңіз. Жақсы өнеге көрсетіңіз. Серуен, тауға бару, спорттық секциялар – осының бәрі балаға ауадай қажет. Бұнсыз бала бала болудан қалады.
3. Үйдегі сабырлы, сенімді ахуал
Бұл өте маңызды тарау. Егер үйде ахуал жүйкеге тиетін болса, онда баланың сенімді, дербестігі жөнінде әңгіме қозғап керек емес. кез келген бала үшін үй деген әрдайым жақсы көретін, оны қатты күтетін жер.
Осыны қаперге ала жүріңіз. Көшедегі жаман көңіл күйді үйге әкелмеуге тырысыңыз. Өзіңіздің қателіктеріңіз бен ренішіңізді дауыстап айтып, баланың көзінше талқыға салмаңыз.
4. Отбасылық дастархан мен әңгіме
Менің балалық шағымда ешқашан мұндай болған емес. Бірақ мен ылғи армандайтынмын. Бүкіл отбасы бас қосып, үлкен дастархан басына жиналғаны тамаша ғой. Бәрі бір-бірімен сөйлеседі. Кішілері үлкендердің естеліктерін тыңдайды, олардың тәжірибесінен үйренеді, ал ересектер кішілеріне өз пікірін айтуға мүмкіндік береді. Алмасу деген осы, бұл күш береді, дұрыс шешім қабылдауға үйретеді.
5. Рұқсат етілгеннің шегі нақты, әрекетіңіз біркелкі болсын
Мұндай әрекет бала түгілі ересектердің де өмірін жеңілдетеді. Шешіміңізді үнемі өзгерте бермеңіз: сөзді көпмағыналы етіп айтпаңыз, отбасылық шешімдер екіге бөлінбесін. Алдын ала келісіп, отбасы мүшелерін таңдалған шешімге сай болуын сұраңыз. Баланың көзінше ешқашан ұрыспаңыздар. Бұл баланың психикасына қатты әсер етеді.
Ата-ана ретінде бала үшін тағы не істей аласыз:
Әрқашан баланың жағына шығыңыз.
Тыңдаңыз, сөзін бөлмеңіз.
Күйзеліс сәттерін азайтыңыз.
Балалық шақты құрметтеңіз, сақтаңыз.
Көп саяхаттаңыз.
Шет тілін үйреніңіз.
Саламатты өмір салтын ұстаныңыз.
Мұражайға барып тұрыңыздар, арнайы үйірме, клубтарға жазылыңыздар.
Тақпақ мен мәтінді жатқа айтыңыз.
Үй тапсырмасын тексермеңіз.
Мектепте алған бағасына мән бермеңіз.
Өзіңіздің неғұрлым тиімді бонус беретін жүйе құрыңыз.
Бала кінәлі болса, жазалаңыз. Қорықпаңыз. Тек ұрмаңыз.
Жетістігі үшін баланы мақтаңыз.
Сәтсіздік үшін ұрыспаңыз.
Себеп пен салдарды түсіндіріп үйретіңіз.
Асығыс шешім шығармаңыз.
Кемсітпеңіз, ұялтпаңыз.
Шындықты айтыңыз.
Баламне кез келген тақырыпты талқылаңыз.
Балаңызды ешқашан өзіңізбен не басқа баламен салыстырмаңыз.
Баланың барлық мерекесіне қатысыңыз.
Балаңызды әрдайым құрметтеңіз, сыйлаңыз.
