Мүнкәр мен Нәкир – қабірде адамдарды сұраққа алатын періштелердің аты. Бұл сөзді қазақшаға тәржімелесек, «белгісіз, тосын, бейтаныс, бөгде» деген мағыналарды білдіреді. Мүнкәр мен Нәкир қабірдегі адамға бұрын-соңды көрмеген, тіпті ойына да келмеген бейнеде келетіндіктен болса керек.
Имам Ғазали өз еңбегінде: «Құл өлген кезінде қара түсті, жасыл көзді екі періште келеді. Біреуі – Нәкир, екіншісі – Мүнкәр…»,[1] – десе, имам Суюти: «Қабір – ақырет аялдамаларының алғашқысы. Кімде-кім осы аялдамадан аман-есен өтсе, кейінгі аялдамалардан да аман-есен өтеді. Ал өте алмаса кейінгілерді өту одан да қиын болады»,[2] – дейді.
Қабір әлемін бастан кешіру адамдардың бәріне тән құбылыс. Одан ешкім қашып құтыла алмайды. Адам баласы қабірге жерленгеннен кейін «Мүнкәр» мен «Нәкир» деп аталатын екі періште қабірдегі адамға келіп: «Раббың кім? Пайғамбарың кім? Кітабың не?» деген тәрізді сұрақтар қойып, сол сұрақтарға берген жауаптарына қарай онымен қарым-қатынас жасайды.[3] Сұраққа жауап бергендер үшін қабір жайлы мекенге айналып, іші нұрлана түссе, сұрақтарға жауап бере алмағандар үшін қабір азабы басталады. Құранда:
يُثَبِّتُ اللّهُ الَّذِينَ آمَنُواْ بِالْقَوْلِ الثَّابِتِ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَفِي الآخِرَةِ
«Аллаһ иман келтіргендерді, дүние тіршілігінде де, ақыретте де мықты сөзбен бекітеді»,[4] – деген аят бар.
Бұл жайында мына хадисте былай делінеді:
ﺇنّ العَبْدَ ﺇﺫا وُضِعَ فى قَََبْرهِ و تَولَى عَنْهُ ﺃصْحابُهُ،
وﺇنّهُ لَيَسْمَعُ قَََرْعَ نِعالِهِم ﺇﺫا انْصَرَفُوا، ﺃتاهُ مَلَكانِِ فَيُقْعِدانِهِ، فَيَقولانِِِ لَهُ…
«Құл қабірге жерленіп, ағайын-достары кері қайтқанда мәйіт олардың қадамдарының дыбысына дейін естіп жатады. Сосын оған (Мүнкәр, Нәкир) деп аталатын екі періште келеді. Олар мәйітті отырғызып, сұрақ қоя бастайды…»,[5] – деген.
Сондықтан иманы кәміл кісі өмірде қандай қатты қиындық көрсе де «Аллаһтан басқа ешбір құдай жоқ, Мұхаммед Оның елшісі» деген сенімге берік болып, қабірдегі сұрақтарға да дұрыс жауап береді. Қабірге қойылған әрбір адам қай ұлттан болса да, қай тілде сөйлесе де періштелердің бұл сұрақтарын түсінеді.
Пайғамбарымыз (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) Мүнкәр мен Нәкир періштелері мен пенденің арасындағы сұрақ-жауапты былайша суреттейді:
Екі періште келіп қабірдегі адамнан сұрай бастайды.
Періштелер: «Раббың кім?», – дейді.
Қабірдегі мүмін: «Раббым Аллаһ», – дейді.
Періштелер: «Дінің не?»
– Дінім – Ислам.
Періштелер: «Елші болып жіберілген кім?»
«Аллаһтың елшісі Мұхаммед (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм)».
Періштелер: «Амалың не?» – дегенде,
«Аллаһтың кітабын оқып иман еттім және мойынсұндым» – деп жауап беруі тиіс.[6]
Қалмахан Ержан,
Теология ғылымдарының докторы
[1] Ғазали, Иһиау улумид-дин, 83
[2] Суюти, Кабир әлемі (ауд: Абдуллаһ Айдын), Стамбул, 2000, 200
[3] Қараңыз: Тирмизи, Жәнаиз,70; Мүснәд, 3/126
[4] Ибраһим, 14/27
[5] Бухари, Жәнаиз, 68, 87; Муслим, Жаннат, 70; Әбу Дәуд, Жәнаиз, 78
[6] Бухари, Жәнаиз, 66, 85; Муслим, Жаннат, 109
