Осы жөнінде кейбір классикалық иждихаттардың (көзқарас) ұрықтың алғашқы апталарда тіпті айларда әлі жандана қоймады алынып тастауға болатындығы жөніндегі пікірлері мен үкімдер тартысуға тұрмайды. Өйткені бұл көзқарастардың ұрықтың жаратылу кезеңдер мен жанды болып болмауы жайындағы анықтамалары өз дәуірлері жағынан қарағанда өте жеткіліксіз білімге сүйенгендері анықталуда. Өмір сүрген дәуірлерінің ғылыми жетістіктерінің ұрықтанған жұмыртқаның жандылығы мен даму кезеңдерін анықтай алмауы, тіпті жүктіліктің соңғы мерзімдерін бірнеше көзге көрінбейтін физиогномикалық әдіспен анықтау кезеңінде болжамдарға сүйеніп жасалынған иждихаттардың қазіргі уақытта дәлелдерінің нақты еместігі анықталуда.
Қазіргі заманымызда дамыған технология мүмкіндігімен түсіктің 22 күн толғанда жүрегінің дүрсілдеп бастағанын және анасынан бөлек топта болған қанын органдарға айдап бастауы, 24-25 күнде көз бен құлаққа байланысты алғашқы пайда болулар мен аяқ башпайларын бөлектеген тіндер мен сыртқа құлақ жобасының қалыптасып, электроэнцефалографиямен ми толқындарының алына алатындығы, 8 аптада жүйке жүйесінің қаллыптасқанынан түсіктің ауырды, азапты сезе алатындығы, білек және сандарының өскен, жүзінің де белгілі болып бастауы және жүрек электрінің сақтауға шамасының жетуі, 9-ыншы аптада көзін қимылдатып тілін ойната алатыны нақты анықталған.
Қабылданбауы мүмкін болмаған, әрбір кезеңі көзге көрінген осы ғылыми дәйектерге қарамастан, кейбір хадистерде [1] айтылған және құпиялығының білінуі ешқашан мүмкін болмаған “рух үрленуін” тіріліктің бастауы ретінде көру және осы себептен де алдымен түсік тастаудың күнә және қылмыс болмайтынын айту, көз көре тұра ауыр күнәға жол ашу мағынасына келеді.
Кейбір риуаяттарда 120-сыншы күнде, кейбірінде 40-ыншы немесе 42-інші күнде үрленгені айтылған «рухтың» жанды болып басталуы тіпті белгісі болып саналуы, бірнеше жақтан проблемалы тәсіл. Рухтың не екендігі жайындағы білетіндеріміз өте жеткіліксіз. Алла Тағаланың “(Мұхаммед Ғ.С.) олар сенен (рух) жан туралы сұрайды: “Ол, Раббымның әмірінен. Сендерге өте аз мәлімет берілді” де деген бұйрығы [2] осы рух жайындағы мәліметтің жеткіліксіз екенін баяндайды. Екінші бір жақтан, ұйықтаған адамның рухының белгілі бір уақытқа алынғанын білдірген “Өлер уақытта жанды Алла алады. Сондай-ақ өлмегендердің жанын ұйқыда алады. (Сезім қабілеттері тоқтайды.) Сосын өлуіне үкім берілгендердікін тоқтатады да басқалардікін белгілі бір мерзімге дейін жібереді. Сөз жоқ, мұнда түсінетін елге ғибраттар бар» [3] аяты ұйықтаған адамның жаны бар болғанына қарағанда, рухтың жандылық белгісі болмағанына ишарат етеді.
Демек, ғылыми деректер ешбір күмәнға жол берместей етіп баяндаған бір мәселеде, құпия болуы, қандай екендігі жайында ешбір нәрсе біле алмайтынымыз, өте терең метафизикалық мағынасы бар «рух»-ты адам ретінде бағалап пайдалану дұрыс болмайды.
Осы айтылғандарға құқықтың ана жатырындағы жандының адам екендігіне байланысты оны субъектісі ретінде есептеген шындықты да жалғау керек. Осы шындықтың екі көзге көрінген жағы бар. Олар:
- Белгілі болғандай Ислам құқығы мен танылған мәщһүр құқық жүйелері түсікті анадан тәуелсіз бір тұлға ретінде таниды және оның шектеулі де болса құқық иесі екендігін айтады. Бұл жерде құқық иесі болуындағы шектеулілік, түсіктің адам немесе жанды болуындағы күмәннан емес, құқықтарын оның ие болған мұқтаждықтарымен мөлшерлес етіп ұстау прицибінен туындайды. Дәл осындай жанды, жасөспірім және ақылсыздардағы әрекеттеріндегі жетіспеушілік олардың адамдықпен байланысы жоқ екендігі секілді. Осы жетіспеушілік себебімен түсіктің мұрагерлік және өсиетшісі секілді кейбір құқықтары бар.
- Қай мерзімде болса да оны қозғалтуға, түсіруге әрекет жасаушыға материалдық айыппұл төлеу қарастырылған. Хз. Пайғамбар (с.ғ.у.) осындай әрекеттер нәтижесінде түскен түсік үшін, түсіктің қай мерзімде түскенін сұрамастан міндетті түрде айыппұл төлеуді қарастырған [4] Ислам құқық ғұламаларының көпшілігі істің мамандары тарапынан түсік екені анықталған әрбір түсіктің айыппұл төлеу керектігі жөнінде үкім шығарған.
Алланың ана жатырындағы балаға берген осыншама ақысы/құқығы бола тұра және бар болуы заңмен сақталған тәуелсіз бір «тұлғаны» жансыз ет ретінде көру немесе басқа біреудің үстінде қалағанымша пайдалана аламын деген оймен әрекет ету дін, философия, ахлақ, құқық, ар-ождан, адамгершілік бір жаққа көріп отырғандай болымсыз (позитив) құқыққа да сай келмейді.
Осы себептен ана құрсағындағы бір түсіктің ананың өміріне қауіп төнбеген жағдайда алуға рұқсат етілмейді. Ұрықтың хромосомалық физикалық, психикалық, мүгедектік ақауы бар болуы жатырдың эвакуациялауы үшін себеп емес. Өйткені құқықтағы секілді тұлға болып қалыптасқан жанды нәрсенің артынан әрекет етуге оның өмірін тоқтатуға ешкімнің құқығы жоқ. Екінші жағынан хромосомалық патологиясы, ген мутациялар немесе экологиялық факторлардан пайда болады мүгедектік анықтаулар ерте 11-16-ыншы апталарда (жүктіліктің 3 және 4 айлығында) жүзеге асырылуда. Қорытындысының нақтылануы да бірнеше аптада бітеді. Бұл мерзімдер ұрықтың адам пішінін алған даму кезеңінен соң болуда. Сонымен қатар түсікке себеп болу, қан-хорионды ұрықжолдасқа (нәрестенің жолдасы) зарар келтіру, түсікте қанау және жарақаттауға немесе оны қоршап тұрған қағанақ сұйықтықтың төмендеуіне жол ашу секілді қауіп әкелетін сынықтардың жасалуы діни жақтан да қауіпті саналған.
Түсіктің алынып тасталмауы жағдайында әйелдің және айналасының психологиясының бұзылатындығы жайындағы пікір өте әлсіз және де сондай адамгершілікке, ар-ожданға жатпайтын бір тәсіл болып табылады. Қалай және қандай дәрежеде бұзылатындығы білінбеген ықтимал қорытындыларға қарап үкім шығаруға болмайды.
Зорлану немесе қан араласу нәтижесінде пайда болған жүктіліктің тоқтатылуы күрделі және иждихат жасауға ашық мәселе. Әрбір істің мән-жәйін, өз себептері мен шарттарында қарау керек. Бұндай бір жағдайда қалай әрекет ету керектігінде ең алдымен адамның діндарлығы мен ахлағына осымен қоса дін ғалымы, психолог, генеколог, сот-сараптама маманы, социолог және осы мәселеге қатысты мамандардан құралған алқа мәжілісінің талқысына салып осыдан кейін барып шешім қабылдаған абзал.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
[1] Бұхари, “Баду’л–Һалқ”, 6; Муслим, “Тағдыр”, 1; Мүснәт, III, 397.
[2] Исра 17/85
[3] Зумәр 39/42
[4] Әбу Дәуд, “Дият”, 19; Тирмизи, “Дият”, 15.
Бердалиев Исатай
