XX ғасырдың I жартысында II-дүниежүзілік соғысқа 1 млн. 366 мың қазақстандық қатысты. Бұл республика халқының 21,2%-ы болатын. Ал одан қайтпай қалғандар саны 601011 адамды құрайды. Соның ішінде 394 мыңнан астам қазақ құрбан болып, қанқұйлы қан майданнан қайтпай қалды…
Ұлы Отан соғысындағы 18-30 жастар арасындағы қазақ жауынгерлерінің санының үлесі 90%-ға жуық болды. Бұл үрдіс амалсыз іс-әрекет болса да, жастардың арасында өз еркімен майданға аттану ниеті -жоғары патриоттық рухтың болғандығының тікелей дәлелі. Алайда XX ғасырдың соңына қарай саяси-әлеуметттік дағдарыс пен өзгерістердің аясында елдегі патриоттық және рухани-моральдік ахуал күрт төмендеді.
Мұндай мәселенің 2010 жылдардың өзінде көрініс табуының негізгі себебі неде?! Біріншіден, әлеуметтік-саяси өзгерістерге байланысты, яки, комунизмге бағытталған социалистік жүйенің капитализмге бағытталған нарықтық жүйесіне кенеттен ауысуы. Бұл дағдарыс кезеңінің заңдылығына сәйкес ұзаққа созылды. Нәтижесінде, 80-ші, 90-ші және 2000-шы жылдар арасындағы буындар рухани негізден (ұлттық және жоғары дәрежелі тәлім-тәрбие, мәдениет, өнер) құр қалды. Себебі, Горбачев басқарған Кеңес үкіметі 80-ші жылдары дәстүрлі кеңестік жүйені қайта құруды бұрыс жүргізіп, саяси тоқырауды жақындата түсті. Соның салдарынан мемлекеттегі барлық салалар біртіндеп тоқырауға тап болып, көрсеткіштерін күрт төмендетіп жіберді.
Ал 90-шы жылдары Кеңес Одағы біратұла ыдырады. 10 жылдай уақыт көлемінде жаңа типтегі мемлекеттілік пайда болып, баяу қалыптаса бастады. Әлбетте, сол сәттерде экономикалық, мәдени-әлеуметтік қарама-қайшылықтар туындап, тұрақты және қалыпты дамуға кері ықпал етті. Бұл дегеніңіз, әлі қалыптаса қоймаған қазақ ұлтының менталитеті аясында бұрыс құндылықтар жүйесі айқын көрініс таба бастады деген сөз.
Ол эгоистік, тіпті қылмыстық жолмен ақша табу тенденциясы, жаһандану сынды батыстан енген ділімізге жат, зиянды ұғымдар сондай-ақ, коммерцияға тым тәуелді жеке меншік БАҚ-тың төмен сапалы өнімдері. Осының барлығы өскелең ұрпаққа жанама түрде әсер етті. Тікелей әсер еткен фактор – ата-ана, мұғалімдердің балалар мен жастарға ықпал ету жүйесінің тез арада қалыптаса алмауы, экономикалық мәселелер, қоғамдық қарама-қайшылықтар сонымен қатар, ұлттық күйзеліс (дәуір аралық стресс), тәрбиеге бейімделе алмау.
1990 жылдармен салыстырғанда 2000-ші жылдардағы ұлттың рухани- моралдік жалпы ахуалын алсақ, өскелең ұрпақтың ұлттық негіздегі тәрбие жағдайы аздап көтерілді. Дегенмен де, қазіргі қазақ қоғамында әр деңгейде көрініс тауып, кері әсер ететін патриот емес бағыттардағы топтар немесе оларға еліктеген әралуан күштер де баршылық. Себебі, ұлтсыздандырылған ересек жастағы ұрпақтардың ықпалы бар. Бұл ықпал өзінің зиянды әсерін әлі де бірнеше онжылдықтар шегінде жоя қоймас. Әрі қазіргі қарқынды жаһандану саясаты тағы бар.
Әрине, жаһандану үрдісі қазіргі заманның аса өзекті бөлігі. Алайда, ол астыртын түрде отансүйгіштік идеясына қарама-қарсы ұғым.
Қазіргі және кейінгі өскелең ұрпақтарға өшпес үлгі тұрғысынан Ұлы Отан соғысына қатысқан және жалпы барша батырлар мен тарихи тұлғаларды алсақ болады. Ол ұлттың біртұтас идеологиясының ажырамас құраушы бөлшегі болуы тиіс. Міне, осы ұсыныс келешек ұрпақтардың бойында нағыз отансүйгіштік сезімін тұтата алады. Бірақ, бұның жолында әлі де келесі кедергілер көлденең тұрмақ:
Тәрбиемізге зиянды әсер ететін шетелдің қазақы болмысымызға жат өнері мен ақпаратына жаппай еліктеушіліктің кері ықпалы;
Капиталистік прагматисттік философия (ақша сүйгіштік, эгоизм).
Бұған кінәлі жайттар қатарында, мүлде назардан тыс қалған мемлекеттік, әсіресе жеке меншік телеақпарат жүйесі бақылауының ақсауы, БАҚ және мемлекеттік ұлттық идеологияның әлсіз жүйесінің қызметі тағы бар.
Егер, қоғамның ең маңызды дейтін негізгі салаларына (өнер, ақпарат, мәдениет) ең отансүйгіш қазақ мамандар ұжымын тәуелсіз комиссиялар арқылы орналастырса, бұл мәселе келе жатқан 40 жыл ішінде толыққанды жойылуы мүмкін. Тек осы кезеңнен бастап, жайлап қоғамдық сана нық өзгеріске ұшырайды. Келешекте ұрпақ жалғастығы дәстүрлі қазақы ділге сай дамыған идеологияны иеленген жағдайда, өздері-ақ, кез келген қауіп-қатерге төтеп бере алуға қауқарлы болмақ!
Риза ЫCҚАҚ
