Адам баласы – жан дүниесіне даналық салынып, күллі жаратылысты игілігіне жаратуға икемді етілген жаратылыстың көркемі. Оған берілген даналық – Құран және сүннет. Ал мына асты-үсті байлыққа толы жер жүзі мен аспан әлемінің қазыналарын игерудің алғы шарттары ретінде сол Иләһи ғылым ұсынылған.
Негізінде ақыл-парасат пен ерік берілген адам балаларының жоқшылық көріп, кедейліктің кебін киіп өтуге қақысы жоқ. Өкінішке орай, әлем халықтарының өте аз бөлігі ғана шалқып өмір сүрсе, көпшілігі күнін әрең көріп жүр деуге болады. Әсіресе, бүгінгі ғылым-технология дамып, әр нәрсеге қол жеткізу мүмкіндігі бар заманның өзін де статистикалық зерттеулерге сүйенсек, әлемдегі өлген адамдардың үштен бірі (3/1) аштыққа қатысты аурулардың салдарынан көз жұмады екен.
Ислам діні «байлық» және «кедейлік» ұғымдарын тек материалдық негізде ғана қарастырмайды. Әуелі адам руханиятына басымдық көрсете отырып, соның аясына материалдық байлықты кіргізеді. Яғни, діни талаптарға лайық өмір сүру, адал жолмен кәсіп ету мұсылмандық басты міндет болып табылады.
Қасиетті Құранда: «Уа, адамдар! Алланың алдында барлығың пақырсыңдар, бәрің де Оған мұқтажсыңдар! Алла болса, Ғани (бай, ешкімге және еш нәрсеге мұқтаж емес), Хамид (ұлықталуға әбден лайық)» («Фатыр» сүресі, 15-аят), «(Беретін зекет-садақаларыңды ең алдымен) өзін Алла жолына басыбайлы бағыштаған кедейлерге беріңдер. Олар (нәпақаларын айыру үшін) жер жүзін шарлап, ел аралайтын жағдайлары жоқ…» («Бақара» сүресі, 273-аят) және «Алланың шексіз шарапатымен үйіп-төгіп берген (мал-дүние, ілім, күш-қуат сынды) нығметтерін игі жолда жұмсамай сараңдық қылғандар бұл қылықтары өздері үшін қайырлы болады деп ойламасын. Керісінше, бұл өздері үшін жаман болады. Қиямет күні сараңдық қылып, жинаған дүние-мүліктері өз мойындарына оралады. Күллі аспан әлемі мен жердің бар мұрасы бір Аллаға тиесілі. Алла олардың не істеп, не қойып жүргенінен толық хабардар» («Әли-Ғимран» сүресі, 180-аят) делінеді.
Бұл аяттарда және де басқа аяттарда ең бай, ол – Алла. Өйткені, күллі жаратылыс Оныкі, Оның шешімімен адамдарға бөліп берілген. Кейбір аяттар дүние-мүлкі аз адамдарды кедей десе, енді бір бөлім аяттар дүние-мүлкі көп болғанына қарамастан руханияты әлсіз жандарды кедейдің қатарына жатқызады.
Демек, кедейліктің екі қыры бар. Бірі дүние-мүліктің аздығы, екіншісі рухани жұтаңдық. Әр екі топ өз байлықтарымен бір-біріне көмектесіп, мұқтаж жақтарын толықтыру арқылы кедейлік дертінен құтылудың жолдары ұсынылғанын көреміз. Соның негізгілері ретінде адамдар арасындағы теңдіктің сақталуы және өзара қайырымдылық ісінің үзілмеуі десек болады.
Адамдар арасындағы теңдіктің сақталуы. Бұл мәселе негізінен мемлекеттік құрылым негізінде жүзеге асады немесе бір елдің халқының басым көпшілігінің кедей болуы сол мемлекеттің саяси және экономикалық жүйесімен, яғни, монополиялық, сыбайлас жемқорлық, кредиттік жүйелердің кең етек алуынан, үлкенді-кішілі өнер-кәсіптің дамытылуна қолдау көрсетілмеуінен келіп шығады. Адамдар арасындағы теңдіктің сақталмауы бай мен кедейдің шекарасын алшақтатып, қоғамды бөлшектеуге әкеліп соғады.
Екіншісі, зекет және садақа беру. Мұсылмандық парыз міндеттердің бірі болған зекет – бай мен кедей арасын үздіксіз жалғап тұратын қоғам қажеттілігі әрі мұсылмандық қоғамның өзгелерден ерекшеленетін тұсы болып табылады. Яғни, капиталистік қоғамда «монополиялық жолмен болса да баю» түсінігі басымдық алса, мұсылмандық қоғам «өзіңмен бірге өзгені де ойлау» идеясымен ерекшеленеді. Осы жерде 2.5% зекет берумен кедейді қанша жарылқап жіберуге болады деген ойда туындауы мүмкін. Әрине, бай қаншалықты бай болса, кедейге берілетін зекеттің мөлшері де арта түседі. Әрі кедей адамдардың кейбірі өзіне берілген зекеттің дүниесімен қарызын қайтарса, енді біреуі дәрі-дәрмек алып емделеді және тағы біреуі баласын оқытады. Сонымен қоғамның жыртығы жамалып, кетігі бүтінделеді.
Осы жерде сопылық іліміндегі «зуһд» (дүниені жүрекке кіргізбеу) мәселесі де тақырыпқа қатысы барын айта кеткен жөн. Себебі қоғамдағы кейбір адамдар, діндар болуды «дүние тіршілігінен бас тарту» деп «зуһд» мәнісін жаңсақ түсініп жатады.
Негізі діндар болу, зуһд жолын ұстану дүниеден алыс тұруды, кембағал болып өмір сүруді білдірмейді. Діндар болу, зуһд жолын ұстану дегеніміз – дүниені жүрекке кіргізбеу, байлықтың буына мастанып Алланы және дүние-мүлкімізде кедейлердің де ақысы барын ұмытпауды ұқтырады. Ислам тарихына үңілер болсақ, Алла елшісі Мұхаммедтің (с.ғ.с.) жұбайы Хадиша (р.ғ.) анамыз, Абдуррахман ибн Ауф (р.ғ.) сияқты сахабалар және имам Әбу Ханифа сынды өте бай діни тұлғалардың болғаны белгілі. Олардың әрқайсы зуһд жолын ұстанғаны және байлықтарын қадірлеп, кәсіптерін өркендете отырып, Алланың ақысын да (зекетті де), адамдардың ақысын да (дінмен танысуларын, мұқтаждықтары өтелуін де) ұмытпаған. Бәлки, дүние-мүліктері Аллаға жақындататын, Оны еске түсіретін зікір-тәсбихаты, құлшылық-ғибадаты рөлін атқарды десек болады.
Қорыта айтар болсақ, күллі жаратылыстың иесі болған Алла ғана әл-Ғани (шексіз бай), әс-Самад (күллі жаратылыс оған мұқтаж).
Ал адам балаларының бәрі Алланың рахымына, кешіріміне мұқтаж пақырлар. Сондай-ақ, Ислам діні байлықты жан-дүниенің байлығымен өлшейді, кедейлік рухани жұтаңдық, имансыздық деп есептейді. Біреудің дүние-мүлкі көп, енді біреудікі аз болуын Алланың сынағы деп ұққан дұрыс. Бай адам байлығын Алла жолына жұмсауға міндеттеліп, сонымен сыналса, кедей адам да жоқшылыққа сабыр ете білуімен сыналады. Әр екеуі шамаларына қарай жасаған істерін имани байлықтары, шынайы ықыластары арқылы шексіз сауапқа айналдырып, Алла Тағаланың разылығына қауыша алмақ.
Самет Оқанұлы
исламтанушы
