– Алау Шайхымұлы, өзіңізге белгілі күллі мұсылман әлеміне ортақ Мұхаммед Пайғамбардың туған күні – Мәуліт мерекесі басталды. Осы Мәуліт мерекесінің маңызы туралы қысқаша айтып берсеңіз…
– Адамзат әбден азғындап, имансыздықтың қараңғылығына оранған сол бір кезеңде Жаратқан Жаббар Иеміз өзі сүйіп жаратқан адам баласына соңғы елшісін жіберді. Пайғамбарымыз дүние есігін айқара ашқан «Рәбиул-әууәл» – көктем айларының алғашқысы, қайта жаңарудың белгісі болған ай еді. Бейне бір қыстан кейін адамзаттың қайта тірілуін көрсеткендей. Оның дүниеге келуі бүкіл жаратылысқа мән сыйлап, болмысын ашып берді. Күллі әлем оның келуін сағына да сарғая күткендей болатын, сондықтан ақырғы елшінің үмбеті болған біздер үшін оның туған күнінің де мән-мағынасы зор.
– Ал енді соңғы кездері осы қасиетті Мәулітті атап өтуге қатысты мұсылмандар арасында дүрдараздық көбейіп кетті. Кейбір кісілер аталмыш мейрамды бидғатқа санап жатады. Осы ретте Мәуліт мерекесінің шариғаттағы үкімі қандай?
– Әрине, бұл ретте себеп болып жүрген мәселенің басын дәлелдерге сүйене отырып, ашып көрсетуге тырысайық. Негізінде, діни үкімдер Құран мен хадистен алынады. Ал Құранда немесе хадисте мәулітті атап өтуге тыйым салынған аят немесе хадистің жоқ екені мәлім. Олай болса, мәулітті тойлау «бидғат, харам, адасушылық» деудің ешқандай да негізі жоқ. Қайта мәулітті атап өтуге болатындығын көрсететін негіздерді көптеп табуға болады. Ғалымдарымыз Құран аяттары мен хадистерден дәлел келтіре отырып мәулітті атап өтуге болатындығына бір ауыздан келіскен, яғни бұл мәселеде «ижмағ» бар. Ал ижмағ шариғатта дәлел боп саналады, өйткені Пайғамбарымыз (сас): «Үмбетім адасушылықта бірлеспейді», – деп кеткен. Яғни, мәуліт – харам емес. Үкімі, туралы айттық. Енді осы тұста жұрттың бәрі дабыра қылып жүрген бидғат мәселесіне қысқаша тоқтала кетейік. Егер солай болса, онда Әбу Бәкір, Омар мен Зәйдтің Құранды жинастырулары және Құранды жатқа білген сахабалардың дүниеден озуына байланысты Құраннан айырылып қалармыз деп қорқып бір кітап ретінде жаздырулары нағыз бидғат болар еді. Тіпті, әзірет Омардың «Бұл қандай жақсы бидғат!» деп, тарауих намазын адамдардың бәрін бір имамның артына жинап оқытуы, барлық пайдалы ғылымдардың жинастырылып, жүйеленуі де харам болар еді. Сондай-ақ, мұнараға шығып азан шақыру, керуенсарай, мектеп, аурухана, түрмелер салу да харам болар еді. Сондықтан ғұламаларымыз «әр бидғат – адасушылық» деген үкімді «бидғату-сәйиәмен», яғни тура жолдан тайдыратын адастырушы бидғаттармен ғана шектеген. Сол секілді мәуліт тойлауды да «бидғат, ал ол өз кезегінде адасушылық» деу дұрыс емес.
Бұған мына хадисті де дәлел ретінде келтіруге болады. Аллаһ елшісі: «Кімде-кім Исламда «сүннәту хасана», яғни жақсы жол, жақсы бастама жасаса, оған соның (ізгі бастама көтергенінің) сауабы әрі одан кейін сонымен амал еткендердің сауабындай сауап жазылады. Олардың сауабынан ешбір нәрсе кемімейді де»,– деген.
Міне, көптеген сенімді хадис жинақтарында риуаят етілген осы хадиске сүйене отырып: «Шариғатқа қайшы әрекет жасау мақсаты жоқ, мазмұнында күнә саналған нәрсенің орын алмауы әрі діни дәлелдердің де негізінде бар әрбір жақсылық діннен. Ал кейбір дүмшелердің «Оны сәләфтарымыз жасамаған» деген желеуі оған қарсы дәлел бола алмайды. Мұны дін негіздері мен методологиясынан хабары бар жандардың бәрі біледі. Пайғамбарымыз тура жолға бастайтын бидғаттарды «сүннет» деп атаған. Онымен амал еткенге сауап жазылатынын да баяндаған. Демек, егер бір нәрсе діни негізге сүйеніп, шариғаттың ешбір қағидасына қайшы келмесе әрі діни тұрғыдан бір пайда тигізер болса, ол жақсы бидғат болып саналады. Сондықтан мәулітті атап өту шаралары да осындай «хасана», яғни жақсы сүннет.
– Жалпы, Мәуліт мерекесі қай кезеңнен бастап тойлана бастады? Оны атап өтудің мұсылмандар үшін қандай маңызы бар?
– Мәулітті атап өтудің негізінде Пайғамбарға деген сүйіспеншіліктің жатқаны аян. Алғашқы үш ғасырда (сахаба, табиғин, атбағут-табиғин) Мәулітті ресми түрде тойлау әдеті болмаса да, мұсылмандар жыл санауды белгілеуге қатысты айтылған ұсыныстардың ішінде Пайғамбарымыздың туылған күнінің де болуы, сахабалар арасында осы күннің ерекше болғандығын көрсетсе керек. Сонымен қатар, мәуліт тойлаудың діни негізі бар екенін Мүслим, Әбу Дәуіт пен Ахмәд ибн Ханбәлдің жинақтарында риуаят етілген мына бір сахих хадис растайды.
Пайғамбарымыздан дүйсенбі күні ұстайтын ораза жайлы сұралған кезде, ол: «Бұл күні мен дүниеге келдім әрі елші болып жіберілдім немесе бұл күні маған Құран түсті», – деп жауап берген. Пайғамбарымыз (с.а.с.) жылда бір рет емес, әр дүйсенбі сайын ораза ұстау арқылы туған күнін атап өткен. Кей ғалымдар осыған сүйене отырып, мәулітті атап өтуді ең алғаш бастаған Пайғамбарымыздың өзі дейді.
Пайғамбарымыздың Рәбиул-әууәл айының 12-сінде туған күнін атап өту әдеті Адамзаттың мақтанышының шыр етіп дүниеге келген үйінде басталған. Пайғамбарымыздың Меккеде туған үйін «Мәулидун-Нәбии» деп атаған. Сонау ерте замандардың өзінде қажылық пен ұмраға келгендердің Пайғамбарымызға деген сүйіспеншілігі мен сағынышының белгісі ретінде осы үйді зиярат етуге ағылып келулерінен Мәуліт мейрамының ең алғаш атап өтілген жерінің осы жерден басталғанын көреміз. Адамдардың көптігіне байланысты келгендердің дұға-тілектерін жасауына ыңғайлы болуы үшін Аббаси халифасы Харун Рашидтің анасы әл-Хәйзуран Пайғамбарымыздың осы туған үйін жөндеп, мешітке айналдырған, сондықтан мәуліттің мереке ретінде атап өтілуінің хижри екінші ғасырда басталған десек артық айтқандық емес. Ал мәулітті ресми түрде тойлау Фатимилер мемлекетінде Муиз Лидинилләһ билік басына келген кезеңнен (972 ж.) басталады. Ал халықтың жүрегінде ол сонау ерте кезден-ақ басталған болатын.
– Аталмыш мейрамның тарихы жайлы жақсы айтып өттіңіз. Ал, Мәулітті тойлау жөнінде ислам ғұламалары не дейді?
– Бұл ретте ғалымдардың мерекені атап өтуге байланысты көзқарасы мен дәлеліне тоқтала кетейін. Біріншісі, дүйсенбі күнгі ораза. Жоғарыда хадисте келтіргеніміздей, Адамзаттың Асылы дүйсенбі күні туған күнін атап өту үшін ораза ұстаған. Бұл хадистің сахихтығында ешқандай күмән жоқ. Әрі дүйсенбі күні ораза ұстау төрт мазһабта да сүннет. Пайғамбарымыз жылда бір рет қана емес, шүкіршілік ретінде әр апта ұстау арқылы бүкіл үмбетке сүннет еткен. Пайғамбарымыздың ораза ұстап атап өтуі, басқа ізгі амал істеуге болмайды деген сөз емес. Пайғамбар үмбетінің осы күні сауап ниетімен ораза ұстауы, шариғатқа қайшы келмейтіндей түрде атап өтуі, ақирет үшін оңтайлы пайдалануға тырысуы бидғат емес, қайта Құран, мәуліт оқыту, салауат айту, конференциялар, кездесулер өткізіп діни уағыз-насихат жасау сауапты іс болмақ. Бұлардың бәрінің астарында Пайғамбарымызды (с.а.с.) еске алу бар. Ашура күні ораза ұстау. Ибн Аббастан (р.а.) риуаят етілген мына хадисте былай делінеді: «Пайғамбарымыз (с.а.у.) Меккеден Мәдинаға келген кезде, еврейлердің Ашура күні ораза ұстап жатқанын көрді де: «Ораза ұстап жүрген бұл күндерің қандай күн?» – деп сұрады. Олар: «Бұл – ұлы күн, өйткені бұл күні Аллаһ тағала перғауын мен оның жұртын суға батырып, Мұса пайғамбар мен оның қауымын құтқарған еді. Мұса пайғамбар осы күні Аллаһ тағалаға шүкір ету ниетімен ораза ұстайтын. Міне, біз де ораза ұстаймыз», – деп жауап берді. Пайғамбарымыз (с.а.у.): «Мұса пайғамбарға біз сендерден де жақынбыз»,– деп осы күні ораза ұстады әрі мұсылмандарға осы күні ораза ұстауды бұйырды».
Ғалымдар осы хадиске сүйене отырып белгілі бір күні нығметке бөленгендіктен және қатерден аман қалғандықтан сол күнді еске алу мақсатында салих амал жасаудың игі шара екендігін көрсетеді дейді. Мұхаммед әл-Әләуи «Пайғамбарымыз тарихта орын алған маңызды діни оқиғалар мен олардың болған уақыты арасында байланыс бар екенін ұқтыратын. Сол оқиға орын алған уақыт келген кезде, ол оқиғаны еске алып, ұлықтау үшін маңызды мүмкіндік ретінде бағамдайтын, өйткені сол сәттер, әлгі оқиғалар үшін бір себеп. Осы қағиданы Пайғамбарымыздың өзі белгіледі, өйткені бұны ашура күні ораза ұстау арқылы нақты көрсетті» , – дейді. Міне, біздер үшін де мәуліт күні осындай бір еске алу мен ұлықтау үшін ең пайдалы бір уақыт мерзімі болғандықтан, оны атап өту Пайғамбарымыздың ұстанымы мен Құран рухына сай.
Соңғы пайғамбар үмбетінің қараңғылыққа көмілген күллі адамзатты надандық пен адасушылықтан құтқарып, екі дүние бақытының кілтін ұсынған Аллаһ елшісінің туған күніне шүкіршілік мақсатымен ораза ұстап, Жаратқанның разылығына бөленетін өзге де шаралар жасауы Исламның негіздеріне қайшы емес.
Ал хадис саласының майталман ғалымы, хафыз деген атаққа ие болған Ибн Хажар әл-Әсқалани осы хадиске сүйене отырып, ашура күні қалайша Мұхаррам айының онында атап өтілетін болса, Мәулітті де арнайы бір күнде атап өтуге болатындығын айтқан.
Негізінен мәуліт шаралары үмбеттің жүрегінде Пайғамбарымызға деген сүйіспеншілік сезімін жаңғыртуда. Рамазан әл-Бути «Мәулітті атап өту – Расулаллаһты күллі ғаламға рақым ретінде жібергені үшін Аллаһқа шүкіршілік болып табылады» , – дейді. Сондай-ақ, Шейх Мұхаммед әл-Фадыл ибн Ашур (1909-1970) Пайғамбарымыздың дүниеге келген күнін «Аллаһ тағаланың күндері» дей отырып: «Суюти, Әсқалани және Хайтами секілді ғалымдар мәулітті бидғат деушілерге тойтарыс бере отырып, мәулітті атап өтуді истихсан еткен. Оған «Аллаһтың күндерін еске сал» («Ибраһим» сүресі, 15) деген аятты негіз етіп алған, өйткені Бәйхақидің жеткізуі бойынша, Пайғамбарымыз осы аяттағы «күндерді» «Аллаһ тағаланың сыйы мен нығметтері (нің ең мол болған күндері)» деп тәпсірлеген. Ал Пайғамбарымыздың дүниеге келген күні – нығметтердің ең үлкені» дейді. Жаратқанның осындай үлкен сыйы болған мәулітті шүкіршілікпен, қуана қарсы алу оның ырыс-берекесін арттырып, бізді нығметтердің қадірін білуге баулиды. Cонымен қатар, Пайғамбарымыздың өзі үшін «ақиқа» құрбандығын шалуы. Жәләлуддин әс-Суюти мәулітті атап өтуге қатысты діни дәлелдің бар екенін былай деп көрсетеді: «Ибн Хажар әл-Әсқаланидің мәулітті атап өтудің дәлелі ретінде алған ашура оразасының тысында, қосымша ретінде сүннеттен мен де бір дәлел таптым. Ол Бәйхақидің тіркеген Әнәс хадисі: Расулаллаһ (с.а.с.) пайғамбарлық келгеннен кейін өзі үшін ақиқа құрбанын шалған». Алайда атасы Әбдүлмүттәліп Пайғамбарымыз дүниеге келгеннен жеті күннен соң оның ақиқа құрбандығын шалған-ды. Ал ақиқа құрбандығы өмірде бір-ақ рет шалынады. Аллаһ елшісінің екінші рет өзі үшін құрбандық шалуы – Хақ тағаланың өзін күллі ғаламға рақым ретінде жаратқандығына деген шүкіршілігінің белгісі һәм үмбеті үшін де бір үкімге негіз. Өзі үшін құрбандық шалуы өзіне салауат оқығаны секілді. Өзінің дүниеге келгеніне қуанышын көрсете отырып, шүкіршілік мақсатында құрбандық шалуы біздер үшін де Пайғамбарымыздың жарық дүние есігін ашқан күнінде Жаратқанға шүкіршілігімізді білдірудің мұстахаб екенін көрсетеді. Ал шүкіршілікті бір жерге жиналып ас беру, еске алу т.б. осы секілді Хақ тағалаға жақын болудың белгісі әрі қуанышымызды жария етудің ізгі амал екенін көрсетеді». Және бұдан басқа да дәлелдер жетерлік.
– Мәуліт мерекесінде, мәуліт жырлары оқылатыны белгілі. Осы туралы айтып берсеңіз…
– Ия, Мәулітті тойлауға болатындығын білдіретін дәлелдердің бірі – мәуліт кештерінде оқылатын мәуліт жырлары. Ал оның негізі «алтын ғасырдағы» қасидаларға дейін барады. Ардақты Пайғамбарымыз өзін мақтап, мадақ айтқан ақындарға қарсылық танытпаған. Тіпті оларға ризашылығын білдіріп, сый-сыяпат беріп отырған. Мысалы, Кағб ибн Зухайр «Бәнәт суаду» деп аталатын өлеңін Пайғамбарымызға оқығанда, ол кісі ерекше толқып, үстіндегі «бүрдә» деп аталатын шапанын шешіп, Зухайрдың иығына жапқан еді. Осыған орай әлгі өлең «Қәсидәтул-бүрдә» деген атпен танымал болып, одан кейінгі Пайғамбарымызға арнап өлең жазғандарға әсер еткен. «Алтын ғасырда» Пайғамбарымызды мадақтаған өлеңдердің арасында әлі күнге дейін мұсылмандардың арасында кең тараған, сүйіспеншілікке толы туынды – «Тәләал-Бәдру аләйнә» деп басталатын өлең-жыр.
Міне, мұсылмандар арасында мәуліт оқыту «алтын ғасырдағы» «шуараун-нәби», яғни «Пайғамбар ақындары» деп аталған Кағб ибн Зухайр, Хассан ибн Сәбит, Абдуллаһ ибн Рауахалардың Пайғамбарымызды мадақтауы әрі Пайғамбарымыздың оларға қарсылық білдірмеуімен үйлесуде.
– Мәуліт бидғат болмаса, алғашқы үш ғасырда неге тойланбады?
– Бұл ретте Пайғамбарымыздың нұрлы шуағын көріп өскен бақыт ғасырында Пайғамбарымыздың туған күнін атап өтудің, Пайғамбарымызды еске салудың қажеті жоқ болатын. Еске салу, ұмытқандарға немесе ұмыта бастағандар үшін қажет. Сахаба Сағд ибн Әбу Уаққастың «Біз Пайғамбарымыздың өмірін балаларымызға Құраннан сүре үйрететіндей үйрететін едік» дегеніндей, алғашқы ғасырларда оның естеліктері халық жадында әлі сол жаңа күйінде жаңғырып тұрған болатын. Ал, атап өтіп, еске алу бір қажеттілікке яки себепке байланысты жасалады. Оның себептері көбінесе – әлеуметтік.
Мысалы, қазіргі таңда күллі мұсылман жұртшылығы тойлайтын Рамазан айты мен Құрбан айты да осындай қоғамдық қажеттілікке байланысты белгіленген еді. Пайғамбарымыз Мәдинаға қоныс аударған кезде, мәдиналықтар жылына екі мейрамды тойлайтын. Кейін Аллаһ тағала осы екі мейрамның орнына одан да абзал екі айтты мұсылман үмбетіне тарту етті. Яғни Жаратқан Жаббар Ие адамдардың бойындағы осындай қажеттілікті ескеріп, адамдарға одан да жақсы екі айт сыйлады. Бұл адамдардың жеке-жеке өмір сүрген Мекке кезеңі емес, мұсылмандардың қоғам ретінде ғұмыр кеше бастаған Мәдина кезеңінде орын алған-ды. Осыған сүйене отырып, шариғаттың шеңберінде, адамдардың өз араларында тойлайтын кейбір шаралардың мүбах екенін байқаймыз. Ал егер оның нәтижесі жақсылыққа, сауапқа бастаса, ол нағыз ізгі шара болмақ.
-Әңгімеңізге рахмет!
Гүлмира ШАРХАНҚЫЗЫ,
Bnews.kz
