Бала тәрбиесіне басты жауапкер ата-аналар көбіне-көп ойланбай баласына лағынет айтып, сол үшін болашақта опық жейтінін ұмытып жатады. Бала сөзбен тәрбие алады. Баланың еңсесін түсіретін де, жігерлендіретін де сөз. Сондықтан бұндай сөзге ислам діні қалай қараған, әр сөздің адамға берер әсерін зерттеген психолог, ғалымдардың пікірлерін ортаға салдық.
Лағынет дегеніміз – Алланың мейірімінен тыс қалу, рақымынан құр қалу деген мағынаны білдіреді. Демек, «атаңа нәлет» сөз тіркесінің түпкі мәні – бұл ата-анаң Алланың мейірімінен жырақтап қалсын, ата-бабаңа Алланың мейірімі болмай қойсын мағынасында түсіндіріледі.
Исламтанушы Самет Оқанның пікірінше, ел арасында бұл сөз кең етек жайған және бала тәрбесіне кері әсер тигізеді. Әсіресе, әйелдер қауымының арасында қатты таралған екен. Кейде тіпті өз баласына ұрысып жатып, әңгіменің арасына осы сөздің қаншалықты ауыр екеніне, өзіне де зиян тиетініне мән берместен айта салуы үлкен мәселелердің басын ашады.
– Ислам діні бойынша мұндай сөз тіркес харам етілген (тыйым салынған). Себебі, өзгенің ата-бабасына лағынет тілеу – өз ата-бабаңа лағынет тілеумен теңестіріледі дейді. «Атаңа нәлет», «атаңа нағылет», «қап, атаңа нәлет-ай», «қарғыс атқыр». Бұл ауызекі тілде өзгенің ата-бабасына лағынет тілеу. Кейбір елді мекендерде «атаңа нәлет жауғыр-ай» деп те айтады. Осы тіркестегі «нәлет» немесе «нағылет» сөзі уақыт өтісімен «лағынет» сөзіне өзгерген. Яғни, «Ата-бабаңа, ата-анаңа Алланың лағынеті жаусын» деген мағынаны білдіреді,-дейді исламтанушы.
Сондай-ақ Самура ибн Жундуб жеткiзген хадисте Аллаһ елшiсiнiң (оған Аллаһтың игiлiгi мен сәлемi болсын) былай дегенi хабарланады: «Бiр-бiрiңе Аллаһтың қарғысын да, ашуын да, отын да тiлеушi болмаңдар!» (Әбу Дәуд, Тирмизи. “Сахихуль джами'” 7443, “Сильсиля сахиха” 890). Ал Ибн Мас’уд жеткiзген хадисте, Аллаһ елшiсінiң былай дегенi хабарланады: «Иманды адам сөкпейдi де, лағынеттемейдi де, арсыздық жасамайды да, қылмыс жасамайды». Тирмизи. “Сахихуль жәми'” 5381, “Сильсиля сахиха” 320. Яғни, өз баласына жаман сөз айту, лағынет ету үлкен күнәлердің бірі екендігі белгілі болып тұр.
Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с.): «Үлкен күнәлардың ішінде ең ауыры – кісінің өз ата-анасына лағынет айтуы», – деді. Сонда Пайғамбарымыздан бір кісі: «Қалай өз ата-анасына лағынет айтуы мүмкін, уа, Расулалла?» – деп сұрайды. Ол (с.ғ.с.): «Кісі біреуді әкесінен боқтайды. Ол да оны (өз кезегінде жауап ретінде) әке-шешесінен боқтайды.
Ал Пайғамбарымыз (с.а.у.) төрт-ақ сөзбен: “Мұсылман намысқа тиісуші, лағынет етуші, жаман сөз айтушы және бейәдеп болмайды” – деп, мұсылман әдебін үйретіп кеткен. Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) тағы бір хадисінде былай деген: «Қиямет күні кісінің таразыға ауыр басатын нәрсесі – көркем әдебі. Сөзсіз, Алла Тағала боқауыз, былапыт сөз айтушы кісіге ашуы келеді», – дейді.
Ал психолог Бинұр ханымның айтуынша, біз осы теріс мінезден арылуымыз керек. Оның орнына баламызды махаббатпен жігерлендіріп, мақтай отырып құрметке баулу негізгі борышымыздың бірі болып есептеледі.
– Ұрпағына: «Жақсы сөз – жарым ырыс», «Ойнап сөйлесең де, ойлап сөйле», «Сөз сүйектен өтеді» деген өнегелі нақылдарын қалдырған ата-бабамыз сөздің құдіретін жете сезінген дана болған. Сөз арқылы адамның көңілін көтеруге де, мұңайтуға да, күлдіруге де, жылатуға да болады. Сондықтан да, жақсы байқап сөйлер, жаман шайқап сөйлер деген сөз бекерге айтылмаса керекті,-дейді психолог.
Қызылорда облысының имамы Рамазан қажы Егенұлының айтуынша, адам тілінің негізгі қызметі – Жаратушы Алла Тағаланы еске алып, мадақтау, шүкір айту, мәні бар жақсы сөз сөйлеу. Бұған байланысты Құран Кәрімде көптеген аяттарда айтылған.
– Тіл Алла Тағаланы зікір ету үшін берілген. Сондықтан, Алла Тағаланы мадақтап, ұлықтайтын сөздерді айтқан сайын жүрегіміздегі иләһи нұр күшейе түседі. Ал бос сөздер айтып, қылжақтау жүректің нұрын сөндіреді. Хазіретті Омар (р.а): «Кімде-кім көп сөйлер болса, көп қателеседі. Көп қателесу күнәнің көбеюіне себеп болады. Ал күнәһар адамның барар жері тозақ қана» дейді. Мысалы, «Ахзаб» сүресінің 70-аятында: «Әй, иман келтіргендер! Алладан қорқыңдар да, дұрыс сөз сөйлеңдер», – деген. Хазіреті Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с): «Жақсы сөз – садақа», – деп бекер айтпаған. Тағы бір хадисінде: «Кімде-кім Алла Тағалаға және ақырет күніне иман келтірсе, жақсы сөз сөйлесін немесе үндемесін», – деп те бұйырған,-дейді имам.
Имамның айтуынша, дінімізде орынсыз сөйлеуге тыйым салынған. Орынсыз сөйлеу, мағынасы жоқ әңгіме айту мұсылман кісінің иманын әлсіретеді екен. Пайғамбарымыз (с.ғ.с.): «Адам Алла разы болатын бір сөзді әншейін айта салады да, сол себепті Алла оның дәрежесін көтереді. Ал басқа бір адам Алла разы болмаған (кәріне ұшырататын) бір сөзді айта салады да, сол себепті Алла оны жәһәннамның түбіне лақтырады»,– дейді.
Психо-аналитик Бинұр ханым ғалымдар балағат және жағымсыз мағынаға ие сөздердің радиациясы әсерінен адам генінің мутацияға ұшырауына себепкер болатынын айтты. Ал ол өз кезегінде ағзаның қартаю процессін тездетіп, түрлі психикалық және соған тән аурулардың пайда болуына ықпал ететінін анықтаған екен. Ал жақсы мағынаға ие, қайырымды-мейірімді сөздер, дұғалар, тіпті кейбір әдемі өлең-жырлардың өзі көптеген кеселдерді емдеп, адамға жағымды ықпал етіп, ағзаның қартаю процесін тежейтінін ескертті.
– Соңғы зерттеулерге сүйенер болсақ, адам балағат сөздер айтқан кезде жағымсыз энергияны өзі ғана қабылдап қоймай, жанындағы өзге адамдар мен жан-жануарларға, тіпті су мен тағамдарға да таратады екен. Адамның сөзі мен ойының басқа адамдар мен жанды нәрселерге, сондай-ақ өсімдіктерге әсерін зерттеумен айналысатын жапон ғалымы Эмото Масару адам сөйлеген кезде өзінің ойын басқаларға жеткізіп қана қоймай, айтқан сөзінің жақсы не жаман мағыналы болуына орай пайдалы не зиянды ақпараттық толқын тудыратынын мәлімдеген,-дейді психолог маман.
Сондай-ақ Ресей Ғылым Академиясы кванттық генетика интитутының ғалымдары да балағат және бейәдеп сөздердің жағымсыз салдары туралы біраз зерттеулер жүргізген. Зерттеу нәтижелері көрсеткендей, айтылған сөздердің электромагниттік тербелісі ДНҚ молекуласының құрылымына тікелей әсер ететін болып шыққан екен.
Ғалымдардың пікірінше, егер балағат және жағымсыз сөздер айтылса, ДНҚ молекуласы осы сөздерді қабылдайды және қабылданған әсердің тым артық әрі жағымсыз болуынан «теріс программа» немесе «өзін-өзі тарату (самоликвидация) программасын» іске қосады. Демек, өзін-өзі күйретуге, бүлдіруге бағытталған үдерістер басталады. Осылайша ақпараттардың үнемі күйреп бұрмалануы, өзгеріске ұшырап тұруы ДНҚ-ның құрылымын сау күйден ауру күйге душар етеді. Демек, жағымсыз, ғайбат сөздер радиациялық сәулелігі мың рентгенге тең келетін мутегендік әсер береді. Бұл дегеніміз денсаулығымыздың зиянға ұшырап жатқандығынан хабар береді.
Сахаба Муаз бин Жәбәл: «Уа, Алланың Елшісі! Сөйлеген сөзіміздің барлығына жауап береміз бе? – дейді. Сонда хазіреті Пайғамбар (с.ғ.с): «Адамдардың мұрындарымен жер сүзіп, тозақта азапталуының басты себебі – осы тілдің кесірі», – деп жауап берген екен. Сондықтан, абайлап сөйлеу – ақылдылықтың, имандылықтың белгісі.
