Астана қаласында ғылым және сарапшылар қауымдастықтарының өкілдері қоғамдағы ЛГБТ насихатының кәмелетке толмаған азаматтарға ықпалын талқылады. Осы мақсатта елімізде арнайы зерттеу жүргізілген еді.
Былтыр елімізде петиция институты жұмысын бастап, азаматтардың ұсынысымен қоғам үшін маңызы жоғары бірқатар мәселе талқылауға салынғаны көпке мәлім. Сондай мәселенің бірі – ЛГБТ насихатына тыйым салу. «Біз Қазақстан Республикасында ЛГБТ-ның ашық және жасырын насихатына қарсымыз» атты петиция тиісті дауыс жинаған соң, арнайы комиссия отырыстарында қаралып, талаптары ішінара мақұлданғаны белгілі.
Соның жалғасы ретінде ЛГБТ насихатының кәмелетке толмаған балаларға ықпалын анықтауға арналған зерттеуді Мәжіліс депутаттарының бастамасы бойынша «Өркендеуге жәрдемдесудің ұлттық қоры» жеке зерттеу орталықтары мен сарапшыларды тарта отырып жүргізген. Жиында қор төрағасы, PhD, белгілі құқық қорғаушы Сүлеймен Үсен «Дәстүрлі емес қатынастар насихатының кәмелетке толмағандарға әсері жөніндегі аналитикалық есепті» ұсынды.
Оның айтуынша, жаһандық парадигманың өзгеруі мен әлемдегі жаңа коммуникация арналарының кеңінен дамуы аясында дәстүрлі құндылықтардың құнсыздану үдерісі күшейе түскен. Кейінгі зерттеулерге сәйкес, бүгінде адам күніне 2/3 уақытын интернетте өткізеді. Оның ішінде дүниетанымы енді қалыптаса бастаған балалар желідегі қызылды-жасылды ақпарат пен құндылықтарға тым сезімтал, тез қабылдағыш.
«Интернет пен әлеуметтік медиадағы дәстүрлі емес қатынастарды насихаттайтын материалдар балаларға зиянды әсер етіп, дәстүрлі құндылықтарға қарсы тұратыны анық: олар отбасы институтын деформациялайды, осылайша бүкіл халықтың ұлттық қауіпсіздігіне қауіп төндіреді. Мысалы, Өркендеуге жәрдемдесудің ұлттық қорының ақпараты бойынша, респонденттердің 63,7%-ы ЛГБТ туралы ақпаратты тікелей әлеуметтік желілер арқылы алады. Бұл ретте 29 жасқа дейінгі респонденттердің 73,2%-ы интернетті ақпараттандырудың негізгі арнасы деп атайды», деді С.Үсен.
Маманның айтуынша, әлеуметтік желілердің таралуымен деструктивті мазмұнның таралу қаупі де өскен: порнография, қатыгездік пен зорлық-зомбылық көріністері, зиянды, оның ішінде дәстүрлі емес қатынастарды насихаттау артып келеді. Осыған байланысты әлемнің барлық мемлекеті балалар мен жастар болашағы үшін күресуге, сырттан насихатталатын стандартты емес мінез-құлық үлгілеріне қарсы тұруға тырысып жатыр. Мәселен, ЛГБТ насихатын заңнамалық деңгейде шектеу мәселелері Польша, Литва, Мажарстан, Қырғызстан, Грузия, т.б. елдерде қаралған.
«Бұл жағдайда еліміз заңнамалық деңгейде болашақ ұрпақ үшін «қауіпсіз цифрлық ортаны» қалыптастыру жөнінде шаралар қабылдаған бірқатар мемлекеттің жолымен жүріп келеді. «Стратегия» қоғамдық қорының зерттеуіне сүйенсек, респонденттердің 84,2%-ы дәстүрлі құндылықтарды қорғау үшін мемлекет қабылдайтын шараларды қолдайды. Сонымен қатар сауалнамаға қатысқандардың 67,3%-ы ЛГБТ насихатын заңнамалық деңгейде шектеуді жақтап, ал 79,8%-ы ЛГБТ насихатын жастарға қауіп деп санайды. Респонденттердің жартысынан көбін ЛГБТ насихатының кәмелетке толмағандардың физикалық және психоэмоционалды дамуына теріс әсері алаңдататыны анықталған. Сонымен қатар адамдар туу көрсеткішінің төмендеуі және отбасы институтының жойылуы (әрқайсысы 42,8%), сондай-ақ инфекциялық аурулар мен репродуктивтік жүйесінің аурулары (37,2%) жайындағы қаупін де білдірді», деді С.Үсен.
Жиын барысында талқылауға ұсынылған есепте кәмелетке толмаған азаматтарға сыртқы ақпараттық ортаның психологиялық ықпалы және дәстүрлі емес қатынастар насихатын қоғамның қабылдау мәселелері бойынша отандық және шетелдік ғылыми және әлеуметтанулық зерттеулер қорытындылары, сондай-ақ халықаралық тәжірибені есепке ала отырып кәмелетке толмағандар арасындағы дәстүрлі емес қатынастарды насихаттауды реттеудің құқықтық аспектілері ұсынылды.
Сарапшылар дәстүрлі емес жыныстық қатынастар тақырыбындағы контентті тұрақты түрде тұтынатын жасөспірімдер жеке гендерлік немесе жыныстық сәйкестікке қатысты ішкі шатасуға, мазасыздық пен ыңғайсыздық сезіміне тап болатынын атап өтті. Сонымен қатар аудиторияның жас ерекшеліктері мен психологиясын есепке алмай, дәстүрлі емес жыныстық қатынас тақырыбындағы ақпараттарды тарату жасөспірімдер дүниетанымының қалыптасуына қатерлі ықпал етуі мүмкін екенін ескертті. Соның ішінде мультфильмдер, кітаптар мен сериалдар арқылы дәстүрлі емес жыныстық қатынастың белгілерін насихаттаудың да кері әсері айтылды.
Республикалық психикалық денсаулық ғылыми-практикалық орталығының өкілі Н.Есімовтің айтуынша, ЛГБТ туралы ақпараттар жасөспірімдерді мазасыздық пен сенімсіздікке, эмоционалды тұрақсыздық пен депрессиялық көңіл күйге, әлеуметтік оқшаулану сезіміне, тұлғааралық қарым-қатынас пен өзін-өзі анықтаудағы қиындыққа алып келуі мүмкін. Сарапшылар осы зерттеу барысында әлеуметтік желілерде ЛГБТ тақырыбында 1 559 материал жарияланғанын анықтаған. Олар ЛГБТ құндылықтарын насихаттаумен айналысатын блогерлер мен тұтынушылардың белсенділігі жоғары екенін атап өтті.
Жиын барысында осы зерттеуді жүргізуге қатысқан өзге де қоғамдық ұйымдардың, сонымен қатар Денсаулық сақтау және Оқу-ағарту министрліктерінің өкілдері сөз алып, ойларын ортаға салды. Мәжіліс депутаты Еділ Жаңбыршин бұрын шетін тақырыптың кейінгі жылдары үлкен саяси ойынға айналғанын, бұның артында Батыс елдеріндегі ірі күштер тұрғанын айта келе, былтырғы петициядан кейін Парламент депутаттары бұл мәселені көтеріп, оған заңмен тыйым салу туралы ұсыныстарын жеткізгенін айтты. Сондай-ақ ол бұл зерттеулерді әрі қарай жалғастыру қажеттігін, оған бірнеше себеп түрткі болып отырғанын жеткізді.
«Мен бүгін білгім келген кейбір мәселені ести алмадым. Біріншіден, ЛГБТ өкілдері бұл жолға не себептен түсті: туғаннан ба немесе осындай насихаттың себебінен өзгерді ме? Әлде зорлық-зомбылықтың құрбаны болды ма? Екіншіден, ЛГБТ өкілдері арасындағы аурулар туралы ешқандай зерттеуді көрмедік. Бәлкім, басқа елдерде бар шығар. Біз де сондай зерттеу жүргізуіміз керек. Үшіншіден, олардың арасында суицид жасау үрдісі қаншалықты тараған? Төртіншіден, олардың өмір сүру мерзімі қандай? Менің білуімше, олар 50 жасқа дейін ғана өмір сүреді. Біз осы зерттеулерді әрі қарай жалғастырып, ЛГБТ өкілінің әлеуметтік портретін жасауымыз керек», деді Е.Жаңбыршин.
Ескендір ЗҰЛҚАРНАЙ
