Ертеде оңтүстік өлкесінде аты шыққан екі қарақшы өмір сүріпті. Олар түн жамылып керуен тонап, жұрттың тынышын кетірген екен. Қайраты қайтпас, алғырлығы мен қатыгездігі жұрттың жүрегін шайлықтырыпты. Бүкіл ел олардың қарадай дақпыртының өзінен дірілдесе де, қайбіреулер жасырын түрде олардың істерін аңыз қылып айтып, балаларына үлгі ететін көрінеді.
Сол аңыздардың жетегінде өскен бір өрімдей бозбала екі қарақшыны өмірінің ұлы қаһармандары санапты. Олар сияқты табысты, олардай атышулы болуды арман еткен жігіт бір күні өздерін іздеп тауып алыпты. «О, ағалар, мен де сіздер сияқты қарақшы болғым келеді. Мені өздеріңізге шәкірт етіп алыңыздаршы!» – деп өтініш айтыпты.
Бұған қарап бірінші қарақшы риза кейіпте күліп жіберіп:
– Әп, жарайсың, жігіт! Бізге дәл сендей алғыр жастар керек! – деп арқасынан қағыпты. Сосын сөзін сабақтап:
– Екі рет өмір сүрмейміз, інім. Қайратың мен жастық жігерің тұрғанда жалғанды жалпағынан басып, қалағаныңды алуың керек. Қолыңнан келсе, тартып ал да, қызығыңа батып жүре бер. Өмірде ең бастысы – артыңа өкінбестей әңгіме қалдыру, – деп бозбаланы қолпаштай түсіпті.
Ал екінші қарақшы үнсіз түнеріп отырыпты. Бозбаланың сөзін естігенде терең күрсініп, ауыр үнмен былай депті:
– Қап, бауырым-ай! Сен бізді ерлік иесі көріп жүрген шығарсың. Бірақ біз жүріп өткен жол – адасу жолы. Қайбір жетіскеннен түзде жортып, керуен торып жүр дейсің? Біз де бір кездері сен сияқты пәк едік. Бірақ жаза басып, пенделіктің тар жолына түстік. Енді бұдан қайта алмаймыз. Сен біздің адасқан сүрлеуімізге түспе. Үйіңе қайт та, ар-намысыңмен адал ғұмыр кеш, – деп бозбаланың жүрегіне ізгі ой салыпты.
Біраз заман өткен соң, қос қарақшы тағы да бір керуенді тонамақ болып қолға түсіпті. Олар ел алдында айыпталып, қазының үкімін күткен екен. Қазылар екеуінің де жасаған қылмысын дәлелдеп, мойындарына қойып, жазаға тартуға кірісіпті. Осы кезде топтың арасынан баяғы бозбала шығыпты да, көпшілікке өз басынан өткен жайды айтып беріпті. Ол екінші қарақшының сөзі мен ақылын тыңдамағанда өзінің де осы сот алдында тұруы мүмкін екенін ашық баяндайды.
Мұны естіген хан орнынан тұрып, қазының үстінен жаңа үкімін жариялапты.
– Бірінші қарақшының әрекеті ауыр ғана емес, пиғылы да жаман екен. Өзі бұзылғанымен қоймай, өзгені де бұзуға тырысты. Сондықтан оны өлім жазасына кесемін. Ал екінші қарақшыға келсек, ол жасаған қылмысы үшін кінәлі болса да, жүрегінің тазалығын сақтай білген. Өзгенің де өзіндей рәсуа болмауын қалаған. Оның жасаған қателігіне өкінетінін ескеріп, жазасын жеңілдетемін. Оған өз кінәсін өтеуге мүмкіндік беріледі, – деп ақырғы шешімін айтыпты.
Сөйтіп, қос қарақшының тағдыры әртүрлі жолмен шешіліпті. Бірінің жаман пиғылы түбіне жетсе, екіншісінің жүрек тазалығы оны құтқарған екен.
Солай, күнәһарлар ішінде де күнаға шақырушылар мен күнәдан сақтандырушының дәрежесі тең емес. Бұған осы хикаят мысал бола алады.
Абылайхан ҚАЛНАЗАРОВ
