Сурет – әртүрлі бояулармен: акварельмен (қағазға немесе картон), майлы бояумен (холстқа, картонға, ағашқа), пастельмен (ерекше түрлі-түсті қарындаштармен қағазға немесе картонға) салынатын өнер түрі[1].
Ғалымдар сурет салудың үкімін екіге бөліп қарастырады:
- Жансыз заттардың суретін салу. Төрт мәзһабтың (ханафи, мәлики, шафиғи, ханбали) ғалымдары жансыз нәрселердің суретін салуға рұқсат етілгендігіне бірауыздан келіскен[2]. Ибн Аббастан жеткен риуаятта сурет салушыға: «Бұдан басқа жұмыс жасай алмасаң, мына ағаштың суретін немесе кез келген жансыз затты бейнеле» [3], – деген.
- Тірі жанның суретін салу. Бұл – ғұламалардың арасында тартысты мәселе. Жұмһур (ханафи, шафиғи, ханбали) ғалымдары тірі жанның толық бейнесін салуға тыйым салған[4]. Пайғамбарымыз (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) «Қиямет күні қатты азапқа тартылатындар – суретшілер»[5], – деген.
Мәлики мәзһабының[6] және заманымыздың көптеген ғалымдары көлеңкесі жоқ жаны бар нәрселердің суреттерін салуға рұқсат береді[7]. Себебі Пайғамбарымыздың (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) кезінде көлеңкесі жоқ суреттерді қолданғаны туралы риуаяттар келген[8]. Тек оны кейбір себептерге байланысты ғана құптамаған[9]. Ал сурет салуға тыйым салынған хадистерді көлеңкесі бар суреттерге қатысты келген деп түсіндіреді[10].
Десе де ғалымдар сурет салуға тыйым салынған хадистердің құрамына жаны бар нәрсенің бейнесіндегі ойыншықтардың кірмейтінін айтқан[11]. Себебі оның баланың жақсы өсіп, қалыптасуына және бала тәрбиесіне пайдасы мол[12].
Осы ретте заманымыздың ғалымдары ойыншыққа салыстыра отырып білім беру мақсатында жаны бар нәрсенің суретін салуға рұқсат берген[13]. Сондай-ақ тәрбиелік мәні бар, пайдалы, шариғаттың қағидаттарына қайшы келмейтін мултьфильмдерді шығаруға да рұқсат етіледі[14].
ШЕШІМ:
- Жансыз заттың суретін салуға рұқсат етіледі.
- Білім беруде, ғылыми мақсатта жаны бар нәрсенің суретін салудың оқасы жоқ.
- Тәрбиелік мәні бар, шариғаттың қағидаттарына қайшы келмейтін мултьфильмдерді шығаруға болады.
- Пайғамбарлардың бейнесін бейнелеу – харам.
ҚМДБ Ғұламалар кеңесі
[1] https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D1%83%D1%80%D0%B5%D1%82
[2] «Хашияту ибн Абидин», 1/436. Әл-Айни, «Әл-Бинәя», 2/458. «Әл-Фәтәуә әл-Һиндия», 5/359. Әд-Дәрдир, «Әш-Шәрху әл-кәбир», 2/337. «Мәнәху әл-жәлил әлә мухтасар халил», 3/297. Нәуәуи, «Рәудәту әт-талибин», 7/335. Бәһути, «Кәшшәфу әл-қаннағ», 1/280. Мәрдәуи, «Әл-Инсаф», 1/474. «Әл-Мәусуғату әл-фиқһия», 12/97.
[3] Бұхари, №2225. Мүслим, №2110.
[4] Ибн Нужәим, «Әл-Бәхру әр-райық», 2/29. «Әл-Фәтәуа әл-Һиндия», 5/359. Нәуауи, «Рәудәту әт-талибин», 7/335. Ширбини, «Муғни әл-мухтаж», 3/247. Әл-Буһути, «Кәшшәфу әл-қаннағ», 1/280. «Әл-Иқнағ», 1/92.
[5] Бұхари, №5950. Мүслим, №2109.
[6] Мәлики мәзһабы бойынша сурет салуға рұқсат болуы үшін төмендегі шарттар табылуы тиіс:
- Адам немесе жануар секілді көлеңкесі бар мүсіннің бейнесі салынбауы;
- Өмір сүре алатындай толық денесі болмауы;
- Темір, тас, ағаш секілді ұзақ уақытқа шыдайтын заттан жасалмауы («Әл-Мәусуғату әл-фиқһия»», 12/101-102.).
[7] Ибн Абдулбәр әл-Мәлики, «Әт-Тәмһид», 1/301. Әд-Дәрдир, «Әш-Шәрху әл-кәбир», 2/337. «Мәнәху әл-жәлил әлә мухтасар Хәлил», 3/529. Әл-Мутиғи, «Әхкәму әт-тәсуир фи әл-фиқһ әл-исләми бәйнә әл-ибәһә уә әл-хәзр», 22, 35, 60. «Әл-Хәләлу уә әл-хәрәму фи әл-исләм», 102. Шейх Хасанәйн Мухаммад Мәхлуф, «Фәтәуә шәрғия», 1/165.
[8] Бұхари, №5958. Мүслим, №2106.
[9] 1) Суреттің намаз оқушының алдында тұруы; себебі бұл адамның ойын бөледі. Хадисте: «Мына пердеңді алдымнан ал. Себебі ондағы сурет намазыма кедергі келтіріп жатыр», – делінген (Бұхари, №374.).
2) Қабырғаға ілінуі; Айша анамыздан жеткен риуаятта: «Пайғамбарымыз (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) шайқасқа кеткенде суреті бар матаны есікке іліп қойдым. Қайтып келгенде ілулі тұрған суретті көріп, ұнатпағаны жүзінен байқалды. Оны шешіп алып былай деді: «Алла бізге тас пен лайды (қабырғаны) безендіруге бұйырмады». Айша анамыз: «Ол пердені кесіп жастықтың тысын жасап, ішін құрма ағашының қабығымен толтырғанымда, Алла Елшісі (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) бұл ісімді айыптамады», – деді (Мүслим, №2107.).
3) Алланың жаратушы сипатына ұқсауы; бұл сызылған суреттерге емес, көлеңкесі бар мүсіндерге қатысты. Себебі кейбір сахабаралардың жүзігінде атап айтқанда, Ән-Нуғман ибн Муқриннің, Хузайфаның т.б. жануардың суреті болған («Шәрху мағани әл-әсар», 4/263. «Әл-Мәусуғату әл-фиқһия»», 12/109.).
[10] «Мәнәху әл-Жәлил», 3/529.
[11] «Әл-Мәусуғату әл-фиқһияту», 12/112. «әд-Дурру әл-мухтар», 5/226. «Умдәту әл-қари», 12/40, 11/70. «Мәуәһибу әл-жәлил», 4/267. «Тәфсиру әл-Құртуби», 14/275. «Муғниә әл-мухтаж», 4/247-248» Шәрху ән-Нәуауи әлә сахихи Муслим», 11/82.
[12] Әл-Хуләйми, «әл-Мәнхәжу фи шуғби әл-имәни», 3/97. «Әл-Мәусуғату әл-фиқһияту», 12/121. «әл-Муфассал фи әхкәми әл-мәрати уә әл-бәйти әл-муслим», 3/461.
[13] «Әл-Мәусуғату әл-фиқһия»», 12/113.
[14] https://aliftaa.jo/decision/163/%d9%82%d8%b1%d8%a7%d8%b1-%d8%b1%d9%82%d9%85-161-27-2010
